Σκηνοθεσία: Jan Hrebejk
Με τους: Zuzana Mauréry, Éva Bandor, Peter Bebjak, Monika Certezni, Csongor Kassai, Ondrej Malý, Martin Havelka
Διάρκεια: 102’
Ο Jan Hrebejk είναι μάλλον ο πιο διάσημος σύγχρονος Τσέχος σκηνοθέτης. Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με την ταινία του Παιχνίδια διχασμού και… εγκυμοσύνης (2000) που αργότερα βγήκε και στις αίθουσες της χώρας μας κι έκανε μεγάλη (αναλογικά με το μέγεθός της) επιτυχία. Μάλιστα, μέσω αυτής προέκυψε κι ένα θεατρικό, το Τα παιδιά τα φέρνει ο πελαργός των Ρέππα – Παπαθανασίου, που σημείωσε πιένες. Πολλές κατοπινές του δημιουργίες παρουσιάστηκαν στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο του φεστιβάλ. Αυτήν τη φορά μας ήρθε με την 20η μεγάλου μήκους ταινία της καριέρας του, με τίτλο Η δασκάλα, η οποία συμπεριελήφθη στις Ειδικές Προβολές του εφετινού ΦΚΘ.
Έχει σημασία να μάθουμε ποια ήταν η αφορμή για να γυριστεί τούτη η ταινία, η οποία βασίζεται σε πραγματική ιστορία, την οποία βίωσε ο σεναριογράφος της –και μόνιμος σχεδόν συνεργάτης του σκηνοθέτη- Petr Jarchovský. Όπως μας λέει, λοιπόν, ο Jan Hrebejk: «Το βασικό θέμα της ταινίας είναι ο φόβος και η συνεπακόλουθη προθυμία κάποιου να υποκύψει στη διαφθορά –το γεγονός ότι κάποιοι υπηρετούν όσους έχουν δύναμη πάνω τους κι έτσι αποκτούν προνόμια για τους ίδιους και τους αγαπημένους τους. Όμως, τα προνόμια αυτά μπορούν να στραφούν εναντίον τους μακροπρόθεσμα. Σήμερα, 25 χρόνια μετά την πτώση του κομουνισμού, η χώρα μας μάχεται εναντίον της διαφθοράς, που έχει εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας».
Μπρατισλάβα, φθινόπωρο του 1983. Είναι η αρχή της σχολικής χρονιάς και η μεσήλικη κυρία Drazdechova μπαίνει στην τάξη. Θα διδάξει στους -λίγο πριν την εφηβεία- μαθητές της Τσέχικα, Ρώσικα και κάτι που έχει να κάνει με την Ηθική. Ζητά από κάθε μαθητή που ακούει το όνομά του, να σηκώνεται, να παρουσιάζεται και να αναφέρει τι δουλειά κάνουν οι γονείς του! Υψηλόβαθμο στέλεχος του κομουνιστικού κόμματος, χήρα υψηλόβαθμου στρατιωτικού και με αδελφή που ζει στη Μόσχα, η δασκάλα έχει μάθει να παίρνει αυτό που θέλει εμμέσως πλην σαφώς.
Χρησιμοποιεί, λοιπόν, τους μαθητές της για να χειραγωγήσει τους γονείς για το δικό της προσωπικό συμφέρον. Οι περισσότεροι γονείς υποκύπτουν στην πίεση και της προσφέρουν διάφορες υπηρεσίες και δώρα. Ωστόσο, τρεις οικογένειες αποφασίζουν να πατήσουν πόδι και να προσπαθήσουν να επιλύσουν την κατάσταση μαζί με τη διευθύντρια σε μια μυστική συνάντηση γονέων και κηδεμόνων, κι ενώ έχουν συμβεί διάφορα περίεργα και άσχημα πράγματα.
Καθώς παρακολουθούσα την πραγματικά καλοφτιαγμένη αυτή ταινία έψαχνα παράλληλα τρόπους στο μυαλό μου για να την ακυρώσω. Θέλω να πω, όσο περνούσε η ώρα, σε έκανε να αισθάνεσαι πιο άσχημα από τη στιγμή που είσαι αριστερός. Στην ταινία παρουσιάζεται με τη χρήση έξυπνου χιούμορ η κατάχρηση εξουσίας που ασκεί μια «συντρόφισσα» στους γονείς των παιδιών που διδάσκει. Δεν φτιάχνεις κύριε μαραγκέ το πορτατίφ που χάλασε; Δεν παίρνει καλούς βαθμούς το παιδί σου. Δεν διορθώνεις κύριε υδραυλικέ το πλυντήριο; Δεν παίρνει καλούς βαθμούς το παιδί σου. Δεν στέλνεις το γλυκό που ετοίμασα (εντάξει, που έφτιαξε μια μητέρα ενός άλλου παιδιού!) στην αδελφή μου στη Μόσχα κύριε που δουλεύεις στο αεροδρόμιο της Μπρατισλάβας, έστω και ως λογιστής; Δεν παίρνει καλούς βαθμούς το παιδί σου. Δεν μου… κάθεσαι κύριε αντικαθεστωτικέ αστρονόμε, που η γυναίκα σου διέφυγε προς τη δύση; Δεν παίρνει καλούς βαθμούς το παιδί σου.
Η Zuzana Maurery, που υποδύεται την εν λόγω δασκάλα, είναι εξαιρετική στο ρόλο της, σε βαθμό που θέλεις να τη δείρεις! Καθόλου τυχαία λοιπόν η βράβευσή της στο πρόσφατο φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι. Έλεγα λοιπόν: είναι ψέματα όλα όσα δείχνει η ταινία, είναι προπαγάνδα. Έτσι, όμως, θα έπεφτα στη λούμπα της αντίπαλης πλευράς, που ονοματίζει προπαγάνδα οποιαδήποτε ναζιστική θηριωδία. Σκεφτόμουν: κανένα σύστημα δεν είναι τέλειο (αναφέρεται και στην ταινία!) -το ίδιο όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από την αντίπαλη μεριά. Νευρίαζα: μα οι κομουνιστές έχουμε το ηθικό πλεονέκτημα, τι κάνει αυτός, αστικές παπαριές μας αραδιάζει.
Οπότε, άραξα και… απόλαυσα το φιλμ. Που πέρα όλων των άλλων έδειχνε εξαιρετικά το πόσο δύσκολο είναι να καταγγείλεις την εξουσία ξεπερνώντας το φόβο σου. Οι γονείς που καταγγέλλουν τη δασκάλα έχουν να αντιμετωπίσουν χαφιέδες, μυστικούς πράκτορες (!), έναν ολόκληρο κρατικό μηχανισμό και κυρίως τους άλλους γονείς που τα έχουν καλά με την εξουσία, καρπώνονται τα καλά της υποταγής τους κι επειδή είναι ηθικά λερωμένοι προσπαθούν με κάθε τρόπο να μειώσουν τη δυναμική των καταγγελλόντων.
Έξυπνο το σχόλιο του σκηνοθέτη όπως και να το κάνουμε. Το Κακό προελαύνει όταν καλοί άνθρωποι το βλέπουν και δεν κάνουν κάτι για να το σταματήσουν. Κι ενώ σκεφτόμασταν να μην κάνουμε ούτε καν παρουσίαση της ταινίας εδώ (!) και να τη θάψουμε μεγαλοπρεπώς για αντικομουνιστική προπαγάνδα (θα ήθελα να δω τι θα έγραφα τότε!) κάνει μια πανέξυπνη γυριστή ο σκηνοθέτης στο φινάλε, εκεί που πέφτουν τα γράμματα, τέτοια που μας κάνει να αναφωνήσουμε: είσαι τεράστιος! Δεν έχουν σημασία τα πολιτικά καθεστώτα εντέλει, μας λέει ο Hrebejk. Παντού υπάρχουν άνθρωποι που απλώς τα εκμεταλλεύονται. Άνθρωποι για όλες τις εποχές. Άνθρωποι ΟΦΑ (όπου φυσάει ο άνεμος). Σ’ ωραίος!
* Αναδημοσίευση από το site MoviesLtd
