Σκηνοθεσία: Ολιβιέ Μαρσάλ
Παίζουν: Ντανιέλ Οτέιγ, Ολίβια Μποναμί, Φρανσί Ρενό
Διάρκεια: 124′
Περί αυτοδικίας ο λόγος. Αυτοδικία είναι να παίρνεις το δίκαιο στα χέρια σου. Υπάρχουν κατευθύνσεις του φιλοσοφικού και πολιτικού ορίζοντα, ειδικά στην Ευρώπη, ειδικότερα στην Ελλάδα, που οικειοποιούνται την ρητορική της κάθετης άρνησης. Της ρητορικής άρνησης. Υπάρχουν δυο λόγοι να μην παίρνεις το δίκαιο στα χέρια σου. Οι συνέπειες στην σωματική σου ακεραιότητα κι ελευθερία και η θεώρηση της βίας ως μη μέσου επίλυσης – ή αποκατάστασης – του δίκαιου ρου των πραγμάτων. Τότε εγείρεται το ερώτημα ποιος ακριβώς είναι αυτός ο δίκαιος ρους. Η δικαιοσύνη, βλέπεις, έχει την τάση να ερμηνεύεται ποικιλοτρόπως. Η απόσταση φυσικού δικαίου/θεσμοθετημένης δικαιοσύνης γεννιέται ακριβώς, στην αποδεκτή εκδοχή τουλάχιστον, από την απόσταση ανάμεσα στο συμβάν και την αλήθεια που το περικλείει.
Πιο απλά δηλαδή, η πέραν πάσης αμφιβολίας αναγνώριση του ενόχου. Σ’ αυτή την απόσταση στηρίζονται τόσο το δημοκρατικό δικαίωμα του όλοι είναι αθώοι μέχρι αποδείξεως του εναντίου όσο και το άναρχο δικαίωμα της εν τέλει ατιμωρησίας ενός ενόχου που αποφυλακίζεται «λόγω καλής διαγωγής» λίγα χρόνια μετά το αποδεδειγμένο έγκλημά του ή, ακόμα χειρότερα, της μη καταδίκης του λόγω ελλείψεως αποδεικτικών στοιχείων.
Στην πολιτισμικά δημιουργημένη απόσταση ανάμεσα στην (προπολιτισμική) μεταξύ μας αποκατάσταση των πραγμάτων και την θεσμική διευθέτηση του κρίματος και αδίκου, ελλοχεύει μια μεγάλη, ατελέσφορη συζήτηση. Τί γίνεται όταν ο αποδεδειγμένος βιαστής ή/και δολοφόνος του παιδιού σου (ή των γονιών σου, όπως στο έργο, ή της γυναίκας/άντρα σου σε άλλα έργα), δεν συλλαμβάνεται καν ή απαλλάσσεται λόγω καλής διαγωγής ως σωφρονισμένος;
Η ιδεολογηματική πολιτική κατεύθυνση που προανέφερα έχει έτοιμη την απάντηση, το θέμα ανάγεται αυτόματα σε ερώτημα πολιτικών ελευθεριών, η βία είναι κακό πράγμα, η λύση αποτείνεται σε θεσμικά χέρια, εδώ δεν είναι ζούγκλα. Κι αν κάποιοι εξακολουθούν να λειτουργούν με νόμο ζούγκλας; Αν τους ακολουθήσεις, σύμφωνα πάντα με την ιδεολογηματική κατεύθυνση, αναπαράγεις και διαιωνίζεις το νόμο της. Δεν συντείνεις στην καλυτέρευση. Φυσικά, η σχετικοποίηση των πάντων – άλλο ένα δείγμα της συγκεκριμένης ιδεολογηματικής κατεύθυνσης (που γενικώς, άλλωστε, προσεταιρίζεται τον βασικό ανθρωπισμό της ειρηνικότητας, της ανοχής, της δημοκρατίας) – δεν θα αλλάξει ποτέ τίποτα, θύτες και θύματα θα υπάρχουν πάντα, όπως συμβαίνει από τα σπήλαια και δώθε.
Να μην παρεξηγηθώ όμως – γιατί η πολιτική αυτή κατεύθυνση είναι και παντού μοιράζοντας χαρακτηρισμούς. Ούτε η αυτοδίκαιη επιβολή καθενός θιγμένου «αλλάζει» κάτι. Πάντα κάποιος θα κάνει μαλακίες – ή έγκλημα – και πάντα κάποιος στην άλλη άκρη του σχοινιού θ’ απομένει αδικημένος. Έτσι είν’ οι ανθρώποι, που λέει και το άσμα. Αλλά να, όταν στο σχολείο κάποιος έριχνε αβέρτα καλαμιές στη μπάλα, του τράβαγες δυο ανάστροφες και ηρεμούσε.
Άμα κάποιος ερχόταν να σου χουφτώσει το κορίτσι του ‘ριχνες μια σφαλιάρα (ή του χούφτωνες το δικό του, για να ‘μαστε και καντιανής ηθικής…) και ξαναηρεμούσε. Δεν πειράζει άμα τις έτρωγες και συ (η πληγή της δικής σου σωματικής ακεραιότητας δεν μπορεί να είναι λόγος μη αποκατάστασης του προφανούς δικαίου), ούτε αν παραμονεύει η πιθανότητα ο θύτης να επαναλάβει. Αν έχει απέναντί του κάποιον να απαντά, αρκεί. Είπαμε, οι άνθρωποι πάντα θα κάνουν μαλακίες, το ζητούμενο είναι να περιορίζονται. Αν μπορεί να το κάνει η θεσμική δικαιοσύνη, έχει καλώς. Αν όχι;
Στο MR 73 του Ολιβιέ Μαρσάλ, ενός από τα ζοφερότερα υπαρξιακά αστυνομικά και οπωδήποτε με ήρωά του έναν από τους (εντελώς δικαιολογημένα) πιο αυτοκαταστροφικούς χαρακτήρες στην ιστορία του σινεμά, το ερώτημα περιπλέκεται. Ιδίως για τους κριτικούς κινηματογράφου – που ειδικά στην πρωτοστατούσα ιδεολογηματικά χώρα μας αντιπροσωπεύουν περίπου πλήρως την πολιτική κατεύθυνση που αναφέρω τρυφερόκαρδα. Περιπλέκεται καθώς ο ήρωας είναι αστυνομικός – και όλοι ξέρουμε τι είναι οι αστυνομικοί. Που του σκότωσαν το παιδί και άφησαν τη γυναίκα του φυτό. Οπότε κι αυτός της πάει λουλούδια στο νοσοκομείο, δεν κοιμάται ποτέ και πίνει για να πεθάνει. Μόνο που ταυτόχρονα ένας serial killer αλωνίζει κι ένας ακόμα που έχει σφάξει και βιάσει τους γονείς της εκπληκτικής Ολιβιά Μποναμί ετοιμάζεται μετανοημένος (…) να βγει απ’ τη φυλακή.
Έτσι ανακύπτει «μια τελευταία, θανάσιμη αποστολή» (ο περιγραφικός αγγλικός τίτλος του έργου, το MR 73 είναι κατά πολύ ανώτερο, αν το δεις θα καταλάβεις), που δεν είναι βέβαια παρά απονομή δικαίου, προς όλες τις κατευθύνσεις, στον βαθμό που του ‘λαχε. Για τον (πρώην αστυνομικό) Μαρσάλ, σχετικοποιήσεις, αναλύσεις και λοιποί πολιτικαντισμοί (εννοώντας οτιδήποτε χρονοτριβεί βερμπαλιστικά απομακρύνοντάς μας από την ουσία επίλυσης ενός ζητήματος), δεν υπάρχουν στο σινεμά του. Οι άνθρωποί του είναι έρμαια του ηθικού τους αναστήματος και της μοίρας που αυτό επιτάσσει. (Αυτό το τελευταίο τον φέρνει κάπως κοντά και στον Μελβίλ). Κάνει ωστόσο ένα δραματουργικό σφάλμα – που αν τον ενδιέφερε θα το απέφευγε αλλά με τον χαρακτήρα που έχει δεν τον απασχολεί, στοιχίζει στο έργο πάντως δικαιολογημένη κριτική επί του θέματος της αυτοδικίας – δείχνει σε μας κι όχι στον κεντρικό χαρακτήρα το δίκαιο της κάθαρσης του φινάλε.
Από κει και κάτω το MR 73, μπορεί θεματικά να μοιάζει με έργα όπως ο Βρώμικος Χάρι, το Death Wish (το πρώτο) ή ακόμα και το Brave One του Τζόρνταν με την Τζόντι Φόστερ, στην όψη και την αίσθηση όμως είναι ένα τελείως άλλο έργο, πολύ κοντύτερα στο Bad Lieutenant ας πούμε, στυλιζαρισμένο α λα Μάϊκλ Μαν μέσα σε σκοτεινό φως, μετατοπισμένο σ’ έναν ζοφερότατο κόσμο που θέλει ιπποτικά να ελπίσει αλλά μόνο για τους άλλους και συμπαγές στη νοηματική που λέει, χωρίς ίχνος machismo, πως οι άντρες ορίζονται ως τέτοιοι από την υπηρέτηση του δικού τους καθήκοντος μέχρις εσχάτων. Ακόμα (ή ιδίως) και των δικών τους εσχάτων.
