Σκηνοθεσία: Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
Παίζουν: Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Λιβ Ούλμαν
Διάρκεια: 99′
Μεταφρασμένος τίτλος: “Φθινοπωρινή σονάτα”
Βγαλμένη, λες, από ψυχοθεραπευτικά κιτάπια πραγματικών υποθέσεων, (σχεδόν) ελεύθερη από μυθοπλαστικούς περιορισμούς άλλων (αμερικάνικων δηλαδή) κινηματογραφιών – που το ‘χουν ψάξει αρκετές φορές το θέμα, ωστόσο – και ταγμένη στην αιματηρά ανατομική έκθεση ενός προβλήματος (λύση δεν έχουν αυτά κι ας ελπίζει, δήθεν, στο τέλος ο Μπέργκμαν), η Φθινοπωρινή Σονάτα είναι νομοτελειακά χειμωνιάτικη, αρκετά σονάτα και οπωσδήποτε μια σημαντική στιγμή στο «σινεμά δωματίου» του σπουδαίου Σουηδού καλλιτέχνη.
Όπως και η φόρμα της σονάτας, η ταινία ξεκινά με μια Εισαγωγή και μια Έκθεση του θέματος, προχωρά – εκεί γύρω στα πενήντα λεπτά, όταν το ρολόϊ δείχνει 1 και 12 περασμένα μεσάνυχτα – σε μια συναρπαστική Ανάπτυξη και αφήνει για το τέλος μια ολιγόλεπτη Coda, που, παράδοξα για Σονάτα, κουβαλά και μια καινούργια νότα αισιοδοξίας. Εντούτοις, στο ψυχοθεραπευτικό (;) πανηγύρι που θα ακολουθήσει, όλα είναι πως θα τα δεις – σαν και τον πίνακα των τίτλων αρχής που τόσο μοιάζει με Rorschach ζωγραφιά.
Μια διάσημη πιανίστα (Ίνγκριντ Μπέργκμαν), αρκετά μετά την καλλιτεχνική ακμή της, επισκέπτεται μετά από επτά χρόνια την ύπανδρη πρεσβυτερίου κόρη της (Λιβ Ούλμαν), που στο μεσοδιάστημα έχει χάσει το τετράχρονο παιδί της και φροντίζει και την ανήμπορη αδελφή της που πάσχει από εκφυλιστικό νόσημα. Η μάνα, αφήνεται να καταλάβουμε, έλειπε πάντα λόγω υποχρεώσεων, έλειπε ακόμα κι από γέννα και κηδεία, παράτησε και σε ίδρυμα την άρρωστη κόρη. Αυτά βέβαια δεν αποτρέπουν την εγωπαθή πιανίστα απ’ το να κάνει «είσοδο» στο σπίτι, ούτε την φοβισμένη κι απ’ τον ίσκιο της κόρη να χαίρεται σα παλαβή που βλέπει τη μάνα της μετά από τόσα χρόνια.
Λίγες ώρες μετά όμως, μία και δώδεκα είπαμε, το ρολόι δείχνει την ώρα που έφτασε. Ο Μπέργκμαν είναι γνωστό πως δεν φείδεται τόλμης και (σαδιστικής) ειλικρίνειας. Θα γδάρει μέχρι μυελού, σαν καλός ψυχολογικός βυρσοδέψης θ’ απλώσει τα δέρματα στους πανέμορφους όσο και μακάβριους φωτισμούς του Νίκβιστ και θα θερίσει από εύθρυπτες ψυχές, ολοκάθαρες ρητορικά ερωτηματικές ρήσεις μεγάλης αλήθειας: «Είναι η αποτυχία της κόρης, ο θρίαμβος της μάνας;».
Στον μονόπλευρο πόλεμο δεν υπάγονται φυσικά μόνο μάνες και κόρες αλλά κάθε σχέση γονέα-παιδιού, δεν δικαιώνεται μόνο η εκρηγνυόμενη κόρη αλλά δικαιολογείται και η συρρικνωμένης πια δόξας μάνα – είναι τόσο δυσκολότερο να ενηλικιωθείς απ’ το να παραμένεις συναισθηματικά ανήλικος σε βάρος αυτών που σ’ έχουν ανάγκη. Στην λεπτή –κόκκινη, το χρώμα εδώ είναι νευραλγικό- γραμμή ανάμεσα στην λογική και την τρέλλα περπατά αυτός που μπορεί (ή αντέχει;) να συντάξει τα όνειρα και τις ελπίδες του με την πραγματικότητα – οι υπόλοιποι διολισθαίνουν, σταδιακά ή καρφωτά, σ’ έναν απέλπιδο κόσμο μοναξιάς, μια ζωή στερημένη στήριξης, έγνοιας και αγάπης, μια αυτοκτονική πραγματικότητα απωθημένων.
Ο Μπέργκμαν, από καιρό άθεος, γυροφέρνει ξανά εδώ μια ιδέα Θεού (ο πρεσβυτέριος σύζυγος παρακολουθεί στωικά άνωθεν, η Ούλμαν στο τέλος τριγυρνά στο νεκροταφείο του παιδιού της, απορρίπτοντας την αυτοκτονία, φωτίζοντας εν συνεχεία εντός της την συγχώρεση), φτιάχνει εδώ την τελευταία για το σινεμά ταινία του (οι τρεις επόμενες ήταν για την τηλεόραση), μια σονάτα για την αδυναμία ταιριάσματος της βιολογικής ακμής με τα συναισθηματικά φώτα, την ψυχολογική χρεία με το υπαρξιακό αδιέξοδο, μια σονάτα που έχει μικρές αδυναμίες εξανεμιζόμενες απ’ τον συγκλονισμό που το σπαρασσόμενο ανθρώπινο πρόσωπο μοναχά (σε αδυσώπητο γκρο πλαν, πάντα) μπορεί να σου επιφέρει.
