Σκηνοθεσία: Πολ Σέρινγκ
Παίζουν: Άντριεν Μπρόντι, Φόρεστ Γουίτακερ, Ίθαν Κον, Μάγκι Γκρέις
Διάρκεια: 96΄
Μεταφρασμένος τίτλος: “Το πείραμα”
Τον Αύγουστο του 1971 στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ των Η.Π.Α. μια ομάδα ψυχολόγων ερευνητών είχε τη φαεινή ιδέα να οργανώσει ένα πείραμα, που όμοιό του μπορεί να πραγματοποιηθεί μονάχα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης φασιστικής χώρας ή σε κάποια υπεραναπτυγμένη πλην πουριτανική χώρα με διαστρεβλωμένη αίσθηση της ελευθερίας… Δεκαοχτώ φοιτητές επιλεγμένοι μέσω αγγελίας συμφώνησαν να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων για δυο εβδομάδες. Σε ένα εργαστήρι ειδικά διαμορφωμένο ώστε να προσομοιώνει τις εγκαταστάσεις φυλακής οι μισοί από αυτούς ορίστηκαν φύλακες και οι άλλοι μισοί τρόφιμοι. Στόχος των τροφίμων ήταν να αποδεχτούν το ρόλο τους, ενώ των φυλάκων να επιβάλουν την τάξη και να υποτάξουν τους κρατουμένους. Ερευνητικός σκοπός; Η διερεύνηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς στα σωφρονιστικά ιδρύματα. Αποτέλεσμα; Η μπάλα χάθηκε από την πρώτη μέρα και την έκτη το πείραμα τερματίστηκε. Φύλακες και κρατούμενοι μπήκαν στο πετσί του ρόλου και από μέρα σε μέρα τα κρούσματα κατάχρησης της εξουσίας, ταπεινωτικών τιμωριών, διχόνοιας και νευρικών κλονισμών πολλαπλασιάζονταν. Και οι καθηγητές-ψυχολόγοι, όμως, παρασύρθηκαν από το ηδονοβλεπτικό τερατούργημά τους κι αντί να λειτουργούν με την υποτιθέμενη ορθολογική διαύγεια ενός επιστημονικού ερευνητή, άρχισαν να συμπεριφέρονται ως διευθυντές φυλακής. Όταν το αδύναμο καμπανάκι της λογικής χτύπησε, ήδη κάποιοι από τους πειραματανθρώπους είχαν εξαναγκαστεί να πιάσουν ακαθαρσίες με γυμνά χέρια, οδηγήθηκαν στην απομόνωση, κατέφυγαν στην απεργία πείνας και άλλα τέτοια όμορφα.
Το 1999 ο συγγραφέας Μάριο Τζορντάνο εμπνευσμένος από το εν λόγω πείραμα και προφανώς υπερβάλλοντας εξέδωσε το μυθιστόρημά του, το οποίο το 2001 ο Γερμανός σκηνοθέτης Όλιβερ Χιρσμπίγκελ μετέφερε στον κινηματογράφο. Όσοι έχουν δει την ταινία «Das Experiment», μάλλον δεν θα την ξεχάσουν ποτέ. Κλειστοφοβική ατμόσφαιρα, εφιαλτικές εικόνες που στοιχειώνουν, αψεγάδιαστος ρυθμός και φυσικά μια άκρως ενδιαφέρουσα και ακραία συζήτηση περί ορθού και λάθους, ανθρώπινης φύσης, ενστίκτων και πολιτισμού. Εννιά χρόνια άργησαν τα μεγάλα στούντιο των Η.Π.Α. να δώσουν την δική τους εκδοχή της γερμανικής ταινίας, του μυθιστορήματος και του πειράματος κατ’ επέκταση, βάζοντας στο τιμόνι τον Πολ Σέρινγκ, δημιουργό της εμπορικής σειράς «Prison break». Δυστυχώς οι προσδοκίες… επαληθεύτηκαν. Ανόητο συναισθηματικό υπόβαθρο των χαρακτήρων με την απαραίτητη πινελιά έρωτα (τα πρώτα 7 λεπτά της ταινίας ίσως είναι τα χειρότερα της φετινής σεζόν), φορτωμένα και μελοδραματικά κρεσέντο της μουσικής, υπερβολικές ερμηνείες φορτωμένες με κλισέ (ακόμα και ο κατά τ’ άλλα εξαιρετικός Φόρεστ Γουίτακερ το… παραξεχείλωσε) και ηθικά ερωτήματα που δεν αναπτύσσονται όσο θα ‘πρεπε, αντιθέτως πνίγονται σε φαντεζί σκηνές βίας και κουλάτους ηρωισμούς.
Βέβαια, για να λέμε και του στραβού το δίκαιο, η ταινία έχει κι ένα αποδεκτό ατού: βλέπεται. Ο γοργός ρυθμός, η αλά «Prison break» αισθητική, οι πιασάρικες καταστάσεις και η ενδιαφέρουσα χημεία μεταξύ των δυο πρωταγωνιστών αποζημιώνει εν μέρει όσους έχουν δει τη γερμανική εκδοχή και αποτολμούν από περιέργεια να δουν τι παρακάτω μπορεί να κάνει ο Πολ Σέρινγκ. Σας προτρέπω πάντως να βρείτε την ταινία του Χιρσμπίγκελ. Κι αν θέλετε να μπείτε λίγο στο πειραγμένο μυαλό του Φίλιπ Ζιμπάρντο, του ερευνητή που σκαρφίστηκε το πείραμα και να δείτε φωτογραφίες, βίντεο και άλλο υλικό, μπορείτε να ικανοποιήσετε την περιέργειά σας, ρίχνοντας μια ματιά στο τρίτο “εδώ”, λίγο πιο κάτω.
Όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Τύπος της Θεσσαλονίκης”.
