Ο Πολ Λάβερτι αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο για το σύγχρονο σινεμά, πιθανώς όχι τόσο αναγνωρισμένο όσο θα μπορούσε. Το μυαλό του γεννά εδώ και 20 χρόνια τις συγκλονιστικές ιστορίες που κινηματογραφεί ο Κεν Λόουτς και οι δυο τους έχουν συνθέσει ένα δίδυμο που καταλαμβάνει δικαιωματικά μια ξεχωριστή θέση στη σημερινή κινηματογραφική πραγματικότητα. Παράλληλα με τη λαμπρή πορεία που χαράσσει στο πλευρό του Κεν όμως, ο 59χρονος σεναριογράφος έχει να επιδείξει και μερικές ακόμα ενδιαφέρουσες δημιουργίες, όπως το προ εξαετίας Even the Rain, το οποίο εμπιστεύτηκε στη σύζυγό του Ιθιάρ Μπογιαΐν.
Η «Ελιά» είναι ένας ακόμα καρπός της συνεργασίας του ζεύγους και κινείται στα προσδοκώμενα επίπεδα. Μας συστήνει την Άλμα (που στα ισπανικά σημαίνει ψυχή), μια 20χρονη Ισπανίδα η οποία είναι αναγκασμένη να ζει σ’ ένα οικογενειακό πλαίσιο ιδιαίτερα τεταμένο, με τις εσωτερικές σχέσεις να έχουν υποστεί οξύ πλήγμα εξαιτίας μιας απόφασης που πήρε ο πατέρας και ο θείος της όταν εκείνη ήταν 8 ετών. Τότε, πριν ο οικονομικός όλεθρος χτυπήσει την Ισπανία, αυτοί αποφάσισαν να ξεριζώσουν και να πουλήσουν τη 2.000 ετών ελιά που βρισκόταν στο οικογενειακό κτήμα, έναντι διόλου ευκαταφρόνητου ανταλλάγματος, αλλά χωρίς τη συγκατάθεση του παππού της Άλμα, ο οποίος μαζί με την ελιά, έχασε και τη θέληση για ζωή. Ενήλικη πια και φύσει αντιδραστική, η νεαρή είναι πεπεισμένη να κυνηγήσει την ηθική δικαίωση για λογαριασμό του λατρεμένου της παππού και να επιστρέψει το δέντρο εκεί που θεωρεί πως θα ‘πρεπε να βρίσκεται. Ξεκινάει λοιπόν για τη Γερμανία με ένα φορτηγό, έχοντας μαζί το θείο της και έναν συνομήλικό της, με ασαφές σχέδιο αλλά ισχυρή θέληση.
Η σκηνοθεσία της Μπογιαΐν παραμένει εύστοχη καθ’ όλη τη διάρκεια του φιλμ. Στην αρχή, παίρνει το χρόνο της για να αναπτύξει τους χαρακτήρες και τις ιδιάζουσες σχέσης τους και στη συνέχεια μετατρέπει το όλο έργο σε ένα καλοκουρδισμένο road movie που εξακολουθεί να αναπνέει και να διατηρεί το ενδιαφέρον του θεατή. Σε αυτό συμβάλλει τα μέγιστα η άψογη αίσθηση ρυθμού την οποία η σκηνοθέτιδα επέδειξε σε αυτή την ταινία, καθώς η ισορροπία ανάμεσα στο γρήγορο και πρόχειρο και στο διεισδυτικό αλλά πληκτικό είναι πάντα πολύ λεπτή. Η πραγματική δύναμη όμως του έργου έρχεται από την ιστορία που συνέλαβε ο Λάβερτι και τον τρόπο που τη αποτύπωσε στο τελικό σενάριο. Κάθε σκηνή, κάθε φράση, κάθε επιλογή των πρωταγωνιστών, μοιάζει να έχει διττή σημασία, υπηρετώντας πιστά την πλοκή και δημιουργώντας ένα άκρως εκφραστικό δεύτερο επίπεδο στο οποίο αναλύεται εύστοχα η σημερινή κοινωνικοοικονομική κατάσταση μιας πληγωμένης χώρας του ευρωπαϊκού νότου.
Η ταινία μας καλεί να διαβάσουμε ανάμεσα στις γραμμές και να ανακαλύψουμε την αλήθεια της, αλλά φροντίζει να παραμένει σε κάθε στιγμή προσιτή. Ενώ λοιπόν, βρίθει συμβόλων, δεν παρασύρεται από ελλοχεύουσες συνήθως σε τέτοια εγχειρήματα ακαδημαϊκές διαθέσεις. Στην Ελιά, επίσης, δεν υπάρχουν κακοί χαρακτήρες, υπάρχουν άνθρωποι που ρήμαξαν τις ζωές τους αφημένοι σε μια ψευδεπίγραφη αφθονία και που λησμόνησαν τις αξίες τους επενδύοντας σ’ έναν ηθικό κώδικα που μετράται σε χρήμα. Πολίτες μιας χώρας που παραδόθηκε σύσσωμη σε μια οικονομική και πολιτική ολοκλήρωση που ποτέ δεν κατάλαβε, με αποτέλεσμα να υπνωτιστεί και να ξυπνήσει σε αφόρητες συνθήκες.
Πάνω από όλα όμως, η Ελιά είναι μια ταινία για τη χαμένη πίστη. Ο προσωπικός αγώνας, στα μάτια της Μπολαΐν, έχει κοινωνική διάσταση και αποτελεί αυτοσκοπό. Αν ένας άνθρωπος μπορεί να μείνει όρθιος σε καιρό πλήρους αναταραχής, μπορεί ταυτόχρονα να βοηθήσει τους χειμαζόμενους συνανθρώπους του. Αν μια ψυχή καταφέρει να σταθεί απέναντι στη βία του νεοφιλελευθερισμού, τότε ήδη έχει ανοίξει έναν δρόμο. Και ο τρόπος με τον οποίο η ταινία αποφασίζει να το δείξει αυτό είναι προσανατολισμένος στον 21ο αιώνα, με διάθεση ρομαντική αλλά και κάποτε σαρκαστική. Εκτός βέβαια και όλων των άλλων, η ταινία διαθέτει και ιδιαίτερα ευχάριστες νότες χιούμορ, που λειτουργούν καταπραϋντικά τόσο για τους ήρωες, όσο και για τους θεατές, θυμίζοντας έτσι ακόμα περισσότερο δημιουργία του Κεν Λόουτς, που φαίνεται σαν να επιβλέπει το όλο εγχείρημα.
Πρόκειται, λοιπόν, για μια ταινία πολυεπίπεδη, που αναλύει, έστω και χωρίς ιδιαίτερο βάθος, τις αντιθετικές σχέσεις εντός της ευρωπαϊκής «οικογένειας» και επικεντρώνεται στις χαμένες ελπίδες ενός ολόκληρου λαού που αισθάνεται ταπεινωμένος και έχει επωμιστεί όλη την ευθύνη για την κατάντια του, τείνοντας του το χέρι και προσπαθώντας να υπενθυμίσει αυτό που πολύ συχνά οι απογοητευμένοι από τη μοίρα τους άνθρωποι ξεχνούν: ο μόνος χαμένος αγώνας είναι αυτός που ποτέ δε δίνεται.
