Σκηνοθεσία: Χουάν Χοσέ Καμπανέγια
Παίζουν: Ρικάρντο Νταρίν, Σολεδάδ Βιγιαμίλ, Πάμπλο Ράγκο, Χαβιέρ Γκοντίνο
Διάρκεια: 127΄
Μεταφρασμένος τίτλος: “Το μυστικό στα μάτια της”
Το αργεντίνικο El secreto de sus ojos (που στέρησε από τη Λευκή Κορδέλα του Μίχαελ Χάνεκε το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας), βασισμένο στο μυθιστόρημα La pregunta de sus ojos του Εντουάρντο Σατσέρι, ο οποίος συμμετέχει και στο σενάριο, θυμίζει τούνελ χωρίς έξοδο. Μια ατελείωτη περιπλάνηση στα τυφλά, χωρίς συντεταγμένες ή προσανατολισμό, με πινακίδες που δίνουν λανθασμένες οδηγίες, με αδιάκριτα βλέμματα πίσω από κάθε γωνιά. Στην πραγματικότητα, το Μυστικό στα μάτια της περιδιαβαίνει τις κατακόμβες του ανθρώπινου μυαλού, τον πιο περίτεχνο και νοσηρό λαβύρινθο που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Και προκαλεί μία αναπόφευκτη αίσθηση κεραυνοβόλου και ανικανοποίητου έρωτα, περίπου σαν αυτόν που βιώνει ο αβάσταχτα γοητευτικός πρωταγωνιστής του.
Από την πρώτη κιόλας στιγμή, με μοντάζ που θυμίζει παρτίδα σκάκι με ατελείωτα πιόνα και κρυμμένο βασιλιά, νιώθει κανείς την αίσθηση φθοράς και προδιαγεγραμμένης ήττας που δεσπόζει σε κάθε γκρο πλαν παραίτησης, σε κάθε κάδρο αγιάτρευτης μελαγχολίας. Στο πίσω φόντο η πνιγηρή καθημερινότητα μιας ζωής που καταλήγει μηχανική και αδρανής, έχοντας καταχωνιάσει φόνους, έρωτες, μυστικά και ψέματα πίσω από σκονισμένα ντοσιέ, υποφωτισμένα δωμάτια, πόρτες που τρίζουν και τοίχους που ξεβάφουν. Στο σύμπαν του El secreto de sus ojos, ο χρόνος μοιάζει με επίπεδο κύκλο (για να θυμηθούμε και το True Detective), κινείται ξέχωρα από τους ανθρώπους, τους καταπίνει και τους ξεβράζει στο ίδιο σημείο, ξανά κα ξανά, σαν σισύφεια επανάληψη ακινησίας. Το στοιχείο, όμως, που χαρίζει στην ταινία αυτή την τόσο πολύτιμη αίσθηση ανολοκλήρωτου πένθους είναι η ανομολόγητη αγάπη που σιγοκαίει τον βασικό ήρωα σε χαμηλή φωτιά. Το τσακισμένο βλέμμα του Ρικάρντο Νταρίν, που μοιάζει να γεννήθηκε άυπνος, γίνεται ένα με τα τσιγάρα που μαζεύονται στίβες στα τασάκια, τα χρώματα της ώχρας που σκιάζονται από γκριζωπές ανταύγειες, το αλκόολ που ρέει σαν μάταιη διαφυγή από μια αναπόδραστη λύπη.
Βρισκόμαστε στο Μπουένος Άιρες του 1999, όταν ο Εσπόζιτο, συνταξιούχος υπάλληλος του εισαγγελικού γραφείου, αποφασίζει να γράψει ένα μυθιστόρημα (;), αντλώντας έμπνευση από μια ανεξιχνίαστη υπόθεση δολοφονίας που τον σημάδεψε ανεξίτηλα πριν 25 ολόκληρα χρόνια, σε μια εποχή βίας, ανελέητου κυνηγητού και τρομοκρατίας, στην καρδιά της στρατιωτικής δικτατορίας του Βιδέλα. Στο κατώφλι του 21ου αιώνα, οι πρόσφατες φρίκες μοιάζουν με εκθέματα σε μουσείο φαντασμάτων, μακρινοί απόηχοι μιας ιστορικής περιόδου που όλοι παριστάνουν πως δεν υπήρξε ποτέ, πως δεν άφησε το παραμικρό κουσούρι. Στην πραγματικότητα, είναι ανοιχτές πληγές που κακοφορμίζουν μέρα με τη μέρα. Μέσα από ένα φλασμπακ που θυμίζει ήρεμο εφιάλτη, ξαναζούμε ένα απάνθρωπο έγκλημα που δεν βρήκε ποτέ τιμωρία. Η υπόθεση κλείνει βιαστικά χωρίς καλά καλά να ανοίξει, αφήνοντας υποψίες ότι πίσω από το φονικό ξεπροβάλλει ένα τέρας με χίλια κεφάλια, με το οποίο κανείς δεν έχει το κουράγιο να αναμετρηθεί. Κανείς εκτός από έναν ήρωα ερωτευμένο με τις εμμονές και τα άλυτα ερωτήματα, βασανισμένο από τις παραλείψεις και τα απωθημένα, ορμώμενο από μια μαζοχιστική αίσθηση μάταιου καθήκοντος. Έναν ήρωα που αυταπατάται πως δεν έχει πια τίποτα άλλο να χάσει και θα συνεχίσει να ψαχουλεύει στο λαγούμι μέχρι να βρει τον δράκο του παραμυθιού.
Τερματικός σταθμός ένα ιλιγγιώδες φινάλε που υπερβαίνει και σαρώνει ακόμη και το αρχικό μυστήριο στο οποίο είχε δομηθεί ολόκληρη η πλοκή. Οι αληθινές αρετές, όμως, της ταινίας του Χουάν Χοσέ Καμπανέγια δεν έχουν να κάνουν με τον ανατρεπτικό προορισμό, αλλά με τη μεστή και δύσβατη διαδρομή: τις ανύποπτες στιγμές της ασφυξίας, τα ανείπωτα των χειλιών και τα άρρητα των ματιών, το κυνήγι της αλήθειας που εξισώνεται σταδιακά με το βλέμμα των ηρώων αλλά και το βλέμμα του φακού, το πέπλο της απώλειας και της συνθηκολόγησης που καλύπτει σαν πάχνη τα πάντα, τη συγκλονιστική σκηνή point-of-view καταδίωξης στο ποδοσφαρικό γήπεδο, άξια για κάθε σινεφίλ ανθολογία. Πάνω απ’ όλα, ίσως, με τη ματαιότητα της κάθαρσης, την ανίκητη δύναμη του λάθους, το ξεθώριασμα του θησαυρού της αλήθειας.
