Σκηνοθεσία: Μισέλ Χαζαναβίσιους
Παίζουν: Ζαν Ντιζαρντέν, Μπερενίς Μπεζό, Τζον Γκούντμαν
Διάρκεια:101’
Έτος παραγωγής: 2011
Η 6η Οκτωβρίου 1927 έμελλε να αποδειχθεί μία ημερομηνία σημαδιακή για την πορεία και την εξέλιξη της τέχνης του κινηματογράφου. Η ταινία Ο τραγουδιστής της τζαζ (βλέπε φώτο αμέσως πιο κάτω), του Άλαν Κρόσλαντ (Alan Crosland), με πρωταγωνιστή τον Αλ Τζόλσον (Al Jolson) και σε παραγωγή της Warner, κάνει παγκόσμια πρεμιέρα. Μία νέα εποχή ανατέλλει και σηματοδοτεί την -ίσως έως και τις μέρες μας- μεγαλύτερη τομή στην ιστορία αυτής της τέχνης. Οι ταινίες δεν είναι πια βωβές αλλά ομιλούσες. Οι εισπράξεις της ταινίας είναι ιλιγγιώδεις και την επόμενη χρονιά η Warner παρουσιάζει και δεύτερη ομιλούσα ταινία, με τον παραπλήσιο τίτλο Ο τρελός τραγουδιστής.
Το νερό έχει μπει στο αυλάκι και με συνοπτικές διαδικασίες τα πάντα γκρεμίζονται και χτίζονται από την αρχή. Κάθε κεφάλαιο που ανοίγει με λάμψη προϋποθέτει και ένα αντίστοιχο που κλείνει με πάταγο και ο κανόνας ίσχυσε και σε αυτή την περίπτωση. Υπέρλαμπροι σταρ της βωβής εποχής καταποντίστηκαν με αστραπιαίες διαδικασίες είτε γιατί δεν μπόρεσαν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα είτε επειδή το star system τους απέβαλε μονομιάς, αναζητώντας φρέσκα πρόσωπα και είδωλα.
Ο σκηνοθέτης Μισέλ Χαζαναβίσιους πατάει πάνω σε αυτό το νοσταλγικό έδαφος για να χτίσει μία παλιομοδίτικη πρωτοτυπία, μία ταινία που φορά το πιασάρικο κοστούμι της ρετρό καινοτομίας. Εξιστορώντας τον βίο ενός αστέρα του βωβού κινηματογράφου (με όνομα που παραπέμπει στον Ροδόλφο Βαλεντίνο και μουστάκι που φέρνει στο νου τον Ντάγκλας Φέρμπανκς) επιλέγει να ακολουθήσει τη φόρμα της επαγγελματικής ζωής του ήρωά του, δηλαδή αυτή της βωβής ταινίας, εγχείρημα που ίσως ακούγεται, σε πρώτο τουλάχιστον στάδιο, ενδιαφέρον.
Βλέποντας την ταινία, αναρωτιόμουν τι μορφή θα είχε ένα ανάλογο tribute πχ στον Αϊζενστάιν, τοποθετημένο μεταξύ της Οκτωβριανής Επανάστασης (1917) και της εγκαθίδρυσης του Σοσιαλιστικού Ρεαλισμού (1935) ή στον Γερμανό ηθοποιό Εμίλ Γιάνινγκς (βλέπε παρακάτω φώτο), που μεσουράνησε στα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (1919-1933). Μία ταινία εν έτει 2012 δηλαδή, γυρισμένη εξ ολοκλήρου με τη μέθοδο του ιδεολογικού μοντάζ των ατραξιόν ή των διδαχών του γερμανικού εξπρεσιονισμού και του κάμερσπιλ. Η βουτιά στο παρελθόν, αλλά με μπρατσάκια που παραπέμπουν στο παρόν, είμαι μία πολύ συνηθισμένη πρακτική…
Για να επιστρέψουμε στα της ταινίας μας, ο Χαζαναβίσιους συντάσσει μία επιτηδευμένα μελαγχολική επιστολή στο ίδιο το σινεμά, προσπαθώντας να φέρει στην επιφάνεια εκείνη την ανεπαίσθητη μαγεία αυτής της τέχνης. Για να πετύχει στην αποστολή του, επιχειρεί να αναπλάσει μία εποχή όπου η εκφραστική δύναμη και τεχνική του κινηματογράφου διατηρούσε την πιο αγνή της μορφή. Εξ ου και ο στιβαρός κι απέριττος τίτλος της ταινίας. Ο καλλιτέχνης, ορθά-κοφτά, ο αληθινός ερμηνευτικός πολυτεχνίτης που δεν περιορίζεται σε μία ικανότητα, ο πασπαρτού του θεάματος που είναι σε θέση να στραγγίζει το συναίσθημα από τον θεατή.
Ο Χαζαναβίσιους λοιπόν, οικειοποιείται στοιχεία του βωβού σινεμά, όπως τις ερμηνευτικές μανιέρες με τους σπασμούς του προσώπου και τα έντονα βλέμματα, χρησιμοποιεί φακούς και φίλτρα που προσδίδουν μία χροιά ξεχασμένη, επενδύει στο μοντάζ και τη κινησιολογία. Ταυτόχρονα όμως, η ταινία εξακολουθεί να είναι μία βωβή ταινία του 2011 και όχι της δεκαετίας του ’20. Η μουσική επένδυση είναι μοντέρνας υφής, όπως επίσης το χιούμορ, αλλά και το φιλμικό ρομάντζο, το οποίο διαθέτει υπόγειες πινελιές του σήμερα που πιτσιλίζουν ανεπαίσθητα το ασπρόμαυρο. Το σενάριο του The Artist θυμίζει εντονότατα την ταινία Ένα αστέρι γεννιέται (A Star is Born), αλλά καθώς ξετυλίγεται το νήμα της ιστορίας, παρατηρούμε πως οι σινεφίλ αναφορές αφθονούν, τόσο σε βωβές όσο και σε ομιλούσες ταινίες.
Σε μία εποχή όπου το σινεμά δεν έχει ακόμη ανακαλύψει με ποιον τρόπο θα ενσωματώσει τις νέες τεχνολογίες, τις οποίες άλλοτε εκλαμβάνει ως απειλή και άλλοτε ως ευλογία, η ταινία γίνεται με συγκυριακό τρόπο εξαιρετικά «επίκαιρη». Η γενικότερη συζήτηση περί φθοράς, στασιμότητας, εγκλωβισμού και ανακύκλωσης των ιδεών του σινεμά γεννά αυτόματα την ανάγκη για αναπόληση των good old days, οι οποίες φαντάζουν ξάφνου υπερβολικά ονειρεμένες. Για του λόγου το αληθές, η ταινία επιβεβαίωσε τον αέρα του φαβορί στην κούρσα των 84ων Όσκαρ.
Φυσικά, μία πραγματικότητα που έχει παρέλθει ίσως μπορεί να αναπαρασταθεί ποτέ όμως να ανασυσταθεί ολοκληρωτικά. Ένα παλιάς κόπιας στυλιζαρίσμα με μία σύγχρονη essence μας δίνει μία όντως καλοδουλεμένη ρομαντική κομεντί που αποθεώνει μία αφελή αθωότητα και αναδύει μία τρυφερή μελαγχολία. Παρόλα αυτά, αδυνατεί να ξεφύγει τη σύγχυση του συνολικού της πλάνου, το οποίο θέλει να περιλάβει σχεδόν τα πάντα και καταλήγει, στην καλύτερη των περιπτώσεων, θολό. Το παρελθόν φαντάζει πάντοτε πιο ποθητό.
Το σινεμά είναι όντως η πιο όμορφη και ονειροπόλος ψευδαίσθηση που έχει χαρίσει ο άνθρωπος στον εαυτό του, αλλά δεν είναι, σε καμία περίπτωση, μία μηχανή παραγωγής ψέματος. To σινεμά είναι φορέας της δικής του αλήθειας, η οποία δεν ταυτίζεται με τη δική μας, αλλά εμπίπτει στον ετυμολογικό ορισμό της άρνησης υποταγής στη λήθη. Το ψέμα, από την άλλη, καταλήγει πάντα πιο γλυκό από την αλήθεια, μόνο και μόνο επειδή δεν είναι η αλήθεια, είναι οτιδήποτε άλλο πέρααπό αυτή, καλύπτοντας όλες τις πιθανές δυνατότητες… Ακολουθούν το τρέιλερ της ταινίας, αλλά και βίντεο από τις κυριότερες βωβές ταινίες στις οποίες αποτίνει φόρο τιμής το The Artist: Blood and Sand (1922), με τον Ροδόλφο Βαλεντίνο και The Mask of Zorro (1920), με τον Ντάγκλας Φαίρμπανκς.
