The Last Temptation of Christ (1988), του Μάρτιν Σκορσέζε
Πιθανώς όχι η καλύτερη ταινία του Μάρτι, αλλά σίγουρα ένα συναρπαστικό προσωπικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών του σκηνοθέτη με την καθολική ανατροφή του. Μία ταινία που θεωρήθηκε βλάσφημη σε παγκόσμια κλίμακα και φυσικά και στα μέρη μας, όπου ορδές βάνδαλων θρησκόληπτων είχαν εισβάλει στον κινηματογράφο ΟΠΕΡΑ, στην Αθήνα, με σκοπό να αποτρέψουν την προβολή της. Ο Νίκος Καζαντζάκης (το μυθιστόρημα του οποίου Ο τελευταίος πειρασμός αποτελεί την πρώτη ύλη της ταινίας) το γνώριζε πολύ καλά: μονάχα αμαρτάνοντας, αγιάζεις.
Godspell (1973), του Ντέιβιντ Γκριν
Το 1973 ήταν αναμφίβολα μία πολύ ιδιαίτερη χρονιά για το sub-genre των Jesus movies, καθώς πέρα από το πασίγνωστο Jesus Christ Supestar γυρίστηκε κι άλλο μιούζικαλ με θέμα τη ζωή του Ιησού. Το εμφανώς λιγότερο προβεβλημένο Godspell εκτυλίσσεται στη Νέα Υόρκη, επικεντρώνεται περισσότερο στα κοινωνικο-πολιτικά ζητήματα που απορρέουν από τη μαγιά της χριστιανικής διδασκαλίας (τα οποία και συνδέει με την κουλτούρα απελευθέρωσης της εποχής) και όχι στη φιγούρα του Ιησού. Τον οποίο μάλιστα δεν διστάζει να απεικονίσει ως κλόουν σε τσίρκο.
Of Gods and Men (2010), του Ξαβιέ Μποβουά
Mια εκπληκτική ταινία που πραγματεύεται τις έννοιες του καθήκοντος, της θυσίας, της βασανιστικής αμφιβολίας, του φόβου και του άλματος πίστης που απαιτείται για να ξεπεραστεί. Μία καταπληκτική αντιπαραβολή της εξωτερικής απειλής που κοντοζυγώνει και του εσωτερικού αγώνα για κουράγιο και δύναμη. Ένας φιλοσοφικός και θεολογικός διάλογος μεταξύ του γήινου και του θεϊκού.
The Last Supper (1976), του Τόμας Γκουτιέρες Αλέα
Βρισκόμαστε σε μία φυτεία ζαχαροκάλαμου στην Κούβα, στα τέλη του 18ου αιώνα, στη Μεγάλη Εβδομάδα. Ο ιδιοκτήτης της φυτείας διατάσσει τον επιστάτη να επιλέξει τυχαία 12 δούλους που θα καθίσουν πλάι του, σε ένα ιδιότυπο Μυστικό Δείπνο. Θέλει να τους μυήσει στις αρετές της πιστής υποταγής και της αποδοχής των πραγμάτων. Μία πολιτική παραβολή δοσμένη με θρησκευτικούς όρους, ένα ακατέργαστο διαμαντάκι.
Calvary (2014), του Τζον Μάικλ ΜακΝτόνα
Ο πιο κουλ παπάς που έχετε ποτέ δει στο σινεμά καλείται να ανέβει ένα δικό του προσωπικό Γολγοθά. Μία εβδομάδα των Παθών, στην οποία θα κουβαλήσει κρίματα κι αμαρτίες που δεν του αντιστοιχούν. Ένα δοκίμιο πίστης, θυσίας, αμαρτίας, συγχώρεσης κι ενοχής, με τον Μπρένταν Γκλίσον να αγγίζει την ερμηνευτική θέωση.
The Gospel According to St. Matthew (1964), του Πιερ Πάολο Παζολίνι
Ένας ευφυέστατος και ευσεβής άθεος έμελλε να σκηνοθετήσει την πιο σπαρακτική θρησκευτική ταινία όλων των εποχών. Χωρίς να αλλάξει ή να προσθέσει ούτε μία λέξη σε σχέση με το πρωτότυπο κείμενο και με σκηνικό τα πάμφτωχα χωριά της νότιας Ιταλίας, ο Παζολίνι ορθώνει ανάστημα πάθους κι αισθαντικότητας απέναντι σε όλες τις πομπώδεις ή γλυκανάλατες απεικονίσεις της ιστορίας του Ιησού.
Miracle of Marcelino (1955), του Λαντισλάο Βάιντα
Aυτό το μικρό ισπανικό αριστούργημα, είναι ένα φιλμ για ένα παιδί (δηλ. για έναν αληθινό φίλο του Θεού) που – με το να είναι μονάχα ο πραγματικός εαυτός του – δεν χρειάζεται να περιμένει να μεγαλώσει ή να ωριμάσει για να αντιμετωπίσει τους ενήλικες ή να τους συνεπάρει (ακόμη και να τους προκαλέσει δέος, όπως μαρτυρά η τελική σεκάνς) με την ομορφιά της ψυχής του. Μινιμαλισμός και απλότητα σε όλο τους το μεγαλείο. Δίχως παραφορτωμένη θρησκευτικότητα ή βαρύγδουπους διδακτισμούςΓη
He Who Must Die (1957), του Ζιλ Ντασέν
Ένα κινηματογραφικό μείγμα νατουραλισμού και κοινωνικοπολιτικής κριτικής, που ενορχηστρώνεται από την σκηνοθετική μπαγκέτα του Ντασέν, συνεπικουρούμενο από μια εξαιρετική φωτογραφία. Κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος Ο Χριστός ξανασταυρώνεται του Νίκου Καζαντζάκη.
The End of the Affair (1999), του Νιλ Τζόρνταν
Αν δεν είναι ο έρωτας θέμα πίστης, τότε τι είναι αλήθεια σε αυτό τον κόσμο; Ο Ρέιφ Φάινς και η Τζούλιαν Μουρ, δύο άπιστοι ερωτευμένοι, που πιστεύουν όσο τίποτα στην ιερότητα του πάθους, φτιάχνουν ένα από τα ομορφότερα ζευγάρια που έχουμε ποτέ δει στη μεγάλη οθόνη. Στο παιχνίδι της ζωής, φυσικά, τα ζάρια είναι πάντα πειραγμένα με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Κι θεός μόνιμος ρυθμιστής, που χειρίζεται τις μαριονέτες του από μακριά.
The Word (1955), του Καρλ Ντράγιερ
Μία από τις πνευματικές (αν μας επιτρέπεται ο όρος) ταινίες στην ιστορία του σινεμά. Όπου κάθε αντικείμενο, κάθε ανεπαίσθητη κίνηση των ηθοποιών και της κάμερας, κάθε στοιχείο του κάδρου, αποπνέει μια αίσθηση λύτρωσης και υπέρβασης του γήινου. Ο λόγος του σκηνοθέτη γίνεται ο Λόγος του θεού και το σινεμά αγγίζει μια από τις χαμηλόφωνες και εσωτερικές του κορυφώσεις.
Winter Light (1963), του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν
Το δεύτερο σκέλος της τριλογίας του Μπέργκμαν για τη μάταιη (;) αναζήτηση του θεού από τον άνθρωπο. Η σιωπή του Δημιουργού είναι πιο εκκωφαντική και εύγλωττη από ποτέ, ο σπαραγμός του ανθρώπου βουβός, απότομος, τραχύς, αδιαπραγμάτευτος. Ένα θεολογικό ταξίδι με προορισμό το κενό, έναν μη-τόπο λύτρωσης και υπέρβασης.
The Exorcist (1973), του Γουίλιαμ Φρίντκιν
Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο ή αστείο, η διασημότερη ταινία μεταφυσικού τρόμου στην ιστορία του σινεμά πραγματεύεται ακριβώς αυτό: την έλλειψη πίστης, την αμφιβολία, την αναμέτρηση με τους προαιώνιους δαίμονές μας, τους οποίους έχουμε θάψει κάπου μακριά και κάποια στιγμή θα αναδυθούν εκ νέου στην επιφάνεια. Ο άνθρωπος αντιμέτωπος με το κτήνος της ύπαρξής του και η θυσία του Father Carras μια ήττα που ισοδυναμεί με θρίαμβο της πίστης.
Silence (2016), του Μάρτιν Σκορσέζε
Οι περισσότερες ταινίες του Μάρτι αφορούν με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο μια δοκιμασία της πίστης ή μια κούρσα αντοχής και υπομονής απέναντι στον αναπόφευκτο ερχομό της αμαρτίας. Στο Silence, παρά τα όποια προβλήματα ρυθμού ή κατασκευής, η πίστη αποκρυσταλλώνεται σε όλα τα πεδία μαχών: το εσωτερικό του ανθρώπινου αγώνα απέναντι στην αμφιβολία, το επουράνιο όπως αποτυπώνεται στο ριζικό και το πεπρωμένο της θέωσης και το βαθιά χωμάτινο, της πολιτικής εξουσίας που εδράζεται σε ανθρώπινα πιστεύω.
Au Hasard Balthazar (1966), του Ρομπέρ Μπρεσόν
Ένας γαϊδαράκος, σύμβολο ταπεινότητας, υπομονής και εγκαρτέρησης, ένα πλάσμα προικισμένο με απόκοσμη στωικότητα, γίνεται σύμβολο θυσίας και επωμίζεται τις αμαρτίες των καταπιεστών του. Μια λιτή κι απογυμνωμένη παραβολή, που διατηρεί ατόφια την εκφραστική της δύναμη, όσα χρόνια κι αν περάσουν.
The Given Word (1962), του Ανσέλμο Ντουάρτε
Ένα παντελώς άγνωστο βραζιλιάνικο διαμάντι, η πρώτη ταινία από τη Νότια Αμερική που κέρδισε Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες. Ένας φτωχός αγρότης καταφθάνει στην πόλη κουβαλώντας ένα σταυρό. Δεν είναι βλάσφημος, το κάθε άλλο: θέλει απλώς να κάνει ένα τάμα για τον τραυματισμένο του γαϊδαράκο (για μια ακόμη φορά το συμπαθές ζωντανό εμφανίζεται ως σύμβολο ταπεινότητας) που έχει γιατρευτεί. Η Εκκλησία τον αποδιώχνει, οι Φαρισαίοι της εποχής τον καταδιώκουν και μια υπέροχη παραβολή ξετυλίγεται ενώπιόν μα
Andrei Rublev (1966), του Αντρέι Ταρκόφσκι
Ο μέγας ποιητής του μεταφυσικού εκπονεί ένα τριώρο έπος εξαντλητικής ενδοσκόπησης, ξεψαχνίζοντας τα σπλάχνα της ορθόδοξης πίστης ως εγγενές στοιχείο της ρωσικής πνευματικής ταυτότητας, αλλά και ως αναπόσπαστο κομμάτι του δικού του έργου. Το σινεμά, για τον Ταρκόφσκι, ήταν ανέκαθεν ζήτημα ύψιστης θεολογικής τάξης.
Breaking the Waves (1996), του Λαρς φον Τρίερ
Η Έμιλι Γουότσον δεν υποδύεται ένα πρόσωπο αλλά μια ιδέα. Την ιδέα της αγάπης, στην πιο καθαγιασμένη και υπερβατική μορφή της. Και ο Τρίερ κινηματογραφεί την Αγία του, με την προσήλωση και το σεβασμό πιστού. Σαν άλλος Ντράγιερ γεμίζει τα κάδρα του με το πρόσωπο της, που είναι από μόνο του ένα ολόκληρο τοπίο συναισθημάτων. Στο φόντο η φύση, η βροχή, το χώμα, τα χαλίκια, η γήινη πραγματικότητα πριν την αγγίξει το ανθρώπινο χέρι.
Black Narcissus (1947), των Μάικλ Πάουελ και Έμερικ Πρεσμπέργκερ
Το υπέροχο δίδυμο των Archers παραδίδει μια λεπτή σπουδή στις έννοιες της αμαρτίας, της ενοχής και της ευσέβειας. Το πνεύμα και το σώμα σε μια ανηλεή μάχη, στην απόλυτη απομόνωση, ο άνθρωπος και η φύση σε ένα άνευ κανόνων μπρα-ντε-φερ. Συμπληρωματικό θέλγητρο η πραγματικά εκθαμβωτική φωτογραφία.
Ben-Hur (1959), του Γουίλιαμ Γουάιλερ
Η ταινία των 11 Όσκαρ, ένα από τα πιο εντυπωσιακά και μεγαλεπήβολα έπη στην ιστορία του σινεμά. Μια υπέροχη ιστορία, καμωμένη με τα υλικά και την τεχνογνωσία του παλιού καλού Χόλιγουντ. Η εννιάλεπτη σκηνή στον ιππόδρομο στέκει ακόμη και σήμερα ως μνημείο της επιβλητικής δύναμης που κυοφορεί ο κινηματογράφος.
The Milky Way (1969), του Λουίς Μπουνιουέλ
Προσκυνητές, σαλεμένοι άγιοι, ο διάβολος, ιεροεξεταστές, ο θεός ως αναγκαίο αντιστάθμισμα και τυφλοί που ακόμη και αφότου θεραπευτούν, βαδίζουν στα σκοτάδια. Το βλάσφημο όραμα του Λουίς Μπουνιουέλ, γεμάτο αμαρτωλή κατάνυξη, στα καλύτερά του.
The Passion of Joan of Arc (1928), του Καρλ Ντράγιερ
Μια ακόμη πραγματεία από τον Ντράγιερ στην έννοια της πίστης, η οποία βυθίζεται στην κατάσταση της παραληρηματικής μέθεξης, εκείνης της ιερής εκστατικής μανίας που καταλαμβάνει τον άνθρωπο όταν απεκδύεται το γήινο κουστούμι του. Ο κόσμος του σκοταδισμού σε μόνιμη αντιπαραβολή με την αγνότητα ενός αμνού που (νιώθει πως) επιτελεί μια θεϊκή άνωθεν αποστολή.
Doubt (2008), του Τζον Πάτρικ Σάνλεϊ
Στο κέντρο των πάντων, η αμφιβολία ως κινητήριος δύναμη. Ως μία τάση έμφυτη και παρούσα σε κάθε ανθρώπινη αντίδραση, σε κάθε δίλημμα. Ως το αντίβαρο της θρησκευτικής πίστης, σε μια θαυμαστή ειρωνεία η οποία έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση ένα άλμα εμπιστοσύνης. Η αμφιβολία, αντιθέτως, κινείται με αργά και σταθερά βήματα, είναι φύσει διστακτική και σχολαστική. Όταν όμως η αμφιβολία κυριεύει το μυαλό, ποιος είναι ο σωστός δρόμος;
Beyond the Hills (2012), του Κριστιάν Μουντζίου
Σε ολόκληρη τη διαδρομή της ταινίας, επικρατεί ένα κλίμα σύγκρουσης, καταδικασμένης να οδηγήσει σε ήττα. Ο Κριστιάν Μουντζίου μάς εγκλωβίζει για 2,5 ώρες σε ένα κλειστό κύκλωμα παραλογισμού, μωρίας και οπισθοδρόμησης. Σε ένα μοναστήρι-κλουβί, όπου η άσκηση εξουσίας είναι συνεχής και αμείωτη και η πίστη μπορεί να μεταμορφωθεί σε φυλακή.
Golgotha (1935), του Ζιλιέν Ντιβιβιέ
Ο πρώτος ομιλών Χριστός συλλαμβάνει κάτι βαθύτερο, μυστηριακό και σαφώς πιο πνευματικό από τις περισσότερες ταινίες για τη ζωή του Χριστού, με το λιτό ύφος και την ανεπιτήδευτη αίσθηση που αναδίδει. Η πλειονότητα του διαλόγου περιστρέφεται γύρω από τις πολιτικές μηχανορραφίες που λαμβάνουν χώρα, ενώ στο επίκεντρο του έργου δεσπόζει η συνομιλία ανάμεσα στον Πόντιο Πιλάτο (τον υποδύεται ο Ζαν Γκαμπέν) και τον Ιησού, με αποκορύφωμα το διάσημο Ecce Homo (Ιδού ο Άνθρωπος), που στην πραγματικότητα ήταν και ο αρχικός τίτλος του φιλμ.
First Reformed (2017), του Πολ Σρέιντερ
Ο Πολ Σρέιντερ, σεναριογράφος 4 ταινιών του Μάρτιν Σκορσέζε (Ο Ταξιτζής, Οργισμένο είδωλο, Ο τελευταίος πειρασμός και Σταυροδρόμια της ψυχής) εξερευνά με θαυμαστή συνέπεια -αν και όχι πάντοτε με επιτυχία όταν βρίσκεται στην καρέκλα του σκηνοθέτη- τις ίδιες ζοφερές περιοχές της ανθρώπινης ψυχής. Κοινός παρονομαστής, σχεδόν πάντα, η εσωτερική μάχη του κεντρικού ήρωα απέναντι στην αμαρτία και το άχθος μιας ενοχής, σχεδόν προπατορικής και προϋπάρχουσας. Οι ήρωες του Σρέιντερ είναι αυτοκαταστροφικοί, μόνιμα μπλεγμένοι σε μια δίνη αιδούς και ταραχής που τους οδηγεί με σταθερά βήματα προς μια άγρια κατηφόρα συντριβής.
Wise Blood (1979), του Τζον Χιούστον
Ένας πάστορας που δημιουργεί μια δική του θρησκεία, την Εκκλησία της Αλήθειας χωρίς τον Χριστό, για να επουλώσει τα προσωπικά του τραύματα ως βετεράνος ενός απροσδιόριστου πολέμου. Ένα δράμα θεολογικών και υπαρξιακών απολήξεων, με τρομερή χαρακτηρολογία. Ο άνθρωπος ως προφήτης του δικού του μαρτυρίου απορίας και κενού.
Corpus Christi (2019), του Γιαν Κομάσα
Η πιο πρόσφατη καταχώρηση στη μεγάλη μας λίστα, η ταινία από την Πολωνία που έφτασε μέχρι την τελική πεντάδα των υποψηφίων για το Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας. Ένας παρίας της ζωής που επωμίζεται τον ρόλο του πενυματικού καθοδηγητή μέσα από ένα ντόμινο από παρεξηγήσεις και συμπτώσεις. Ο άνθρωπος στο κυνήγι της προσωπικής θέωσης.
Black God, White Devil (1964), του Γκλάουμπερ Ρότσα
Ένα ντελίριο βίας, παράνοιας και ακατάληπτης έκστασης, με σαφείς (όπως υποδηλώνει και ο τίτλος) αναφορές στους ακατάρριπτους διαχωρισμούς εξουσίας και εκμετάλλευσης που μαστίζουν τη Βραζιλία. Ο Πάπας του Σίνεμα Νόβου προκρίνει το προσωπικό μονοπάτι στη ζωή αντί για την τυφλή υπακοή σε οποιοδήποτε δόγμα.
I Confess (1953), του Άλφρεντ Χίτσκοκ
Μια από τις παραγνωρισμένες και υποτιμημένες στιγμές του μάστορα του σασπένς, ένα πυκνό και απολαυστικό νουάρ με κεντρικό ήρωα έναν κληρικό (ο τρομερός Μοντγκόμερι Κλιφτ), που υποφέρει από κρίση καθήκοντος. Και οι απεσταλμένοι του θεού κατοικούν, ζουν και αναπνέουν σε αυτόν χαμερπή κόσμο, βουτηγμένο στις αμαρτίες, στις ενοχές, στα κρίματα και στα πάθη.
The Diary of a Country Priest (1951), του Ρομπέρ Μπρεσόν
Μπρεσόν, Ντράγιερ και Σκορσέζε με δύο συμμετοχές σε αυτή την 30άδα, δικαιωματικά θα έλεγε κανείς. Ένας νεαρός Καθολικός ιερέας, παλεύει με τους εφιαλτικούς στομαχικούς πόνους που τον βασανίζουν (ως εξωτερίκευση της δικής του αμφιβολίας), αλλά και με την έλλειψη πίστης της μικρής του ενορίας, σε μια απομονωμένη κοινότητα της γαλλικής επαρχίας. Μια παρτίδα σκάκι ανάμεσα στο καθήκον και στην απουσία νοήματος.
