Σκηνοθεσία: Τόμας Γκουτιέρεζ Αλέα
Παίζουν: Σαλβαδόρ Γουντ
Διάρκεια: 83′
Ελληνικός τίτλος: “Ο Θάνατος ενός Γραφειοκράτη”
Κούβα, 1966. Ένας λαμπρός προλετάριος και πρότυπο εργάτη, φεύγει από τη ζωή ξαφνικά, πέφτοντας θύμα δυσλειτουργίας μίας μηχανής που είχε ο ίδιος εφεύρει προκειμένου να επιταχυνθεί η κατασκευή των επαναστατικών προτομών. Μετά τον θάνατό του, και ενώ ο ίδιος τιμήθηκε με τον ύστατο χαιρετισμό από τα επίσημα χείλη κατά την κηδεία, η χήρα του απευθύνεται στον αρμόδιο φορέα προκειμένου να λάβει τη σύνταξη χηρείας που δικαιούται. Ο άνδρας της όμως έχει ταφεί με κτέρισμα το εργατικό του βιβλιάριο, έγγραφο απαραίτητο προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία της παροχής σύνταξης στη χηρεύσασα. Δράση αναλαμβάνει ο ανιψιός της, ο οποίος ρίχνεται στη μάχη εναντίον της Λερναίας Ύδρας της Γραφειοκρατίας.
Ο Αλέα, κινούμενος επάνω στις ράγες της κωμωδίας καταστάσεων αλλά δίνοντας έμφαση στο πολιτικό στοιχείο, κινηματογραφεί την μετα-επαναστατική κουβανική πραγματικότητα με τρόπο που κάθε άλλο παρά ξένος είναι στον δυτικό θεατή. Σπουδαγμένος στη Ρώμη, δίνει έναν αέρα ξέφρενης ιταλικής κωμωδίας με τέμπο ασίγαστο, πλάθοντας μία αφήγηση προσβάσιμη και οικεία για όλους. Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι αφηγηματικές επιλογές του Κουβανού δημιουργού που καθιστούν τον «Γραφειοκράτη» ένα τόσο καθολικής απήχησης φιλμ. Περισσότερο από όλα, είναι η θεματολογία του και ο τρόπος με τον οποίο ορίζει τη στράτευσή του.
Η μέγγενη της γραφειοκρατίας που σφίγγει για τους πολίτες μίας κοινωνίας που γνώρισε μία ραγδαία επαναστατική αλλαγή δεν είναι απλώς ένα κατάλοιπο της περασμένης συντηρητικής εποχής. Είναι μία ακατανίκητη αποθέωση της τυπολατρίας που δε γνωρίζει μεταβολές και μετατροπές με βάση το τρέχον πολιτικό και πολιτειακό γίγνεσθαι. Ένας Λεβιάθαν που είναι αμφίβολο το ποιον προστατεύει, καθώς κάθε αιτιολόγηση, σκέψη, έστω και πιθανολόγηση πίσω από κάθε κανόνα χάνεται στο δαιδαλώδες μόρφωμα της πολυνομίας και της περιπτωσιολογίας. Αυτός ο θρίαμβος του φορμαλισμού, που έλαμψε μεν στα σοσιαλιστικά καθεστώτα, αλλά δεν εξαντλείται σε αυτά, συνιστά την τρομερή ήττα της φιλοσοφίας του θετικού δικαίου ανά τον κόσμο, που παρουσιάζεται ανίκανο να επιτελέσει τον σκοπό του: να εξυπηρετεί δηλαδή, τους πολίτες κατά τρόπο ταχύ και αποδοτικό.
Στην κοινωνία που περιγράφει ο Αλέα, η λαϊκή μάζα δεν είναι άμοιρη ευθυνών. Αρκεί πάντα μία ισχνή σπίθα για να φουντώσει μία απίθανη πυρκαγιά στην οποία εμπλέκονται περαστικοί που αγνοούν το οποιοδήποτε προκείμενο. Περίπου όπως το κλίμα σε μία σημερινή δημόσια υπηρεσία της Ελλάδας: εξυπηρετούντες και εξυπηρετούμενοι είναι έτοιμοι να αρπαχτούν μεταξύ τους αλλά και σε άλλους συνδυασμούς, και άπαντες είναι στα πρόθυρα μίας συλλογικής νευρικής κρίσης που θα εκτονώσει πρόσκαιρα την ένταση. Η γραφειοκρατία, άλλωστε, είναι αποκαρδιωτική όχι μόνο γι’ αυτόν που την υφίσταται, αλλά και γι’ αυτόν που είναι επιφορτισμένος με το χρέος επιβολής των κανόνων της, κανόνων που ούτε κατανοεί, ούτε συμμερίζεται.
Τούτη η άτρωτη τυποκρατία εντάσσεται από τον Κουβανό δημιουργό σε ένα σπαρταριστό κινηματογραφικό σύνολο. Θαρρεί κανείς πως, για να ολοκληρωθεί αυτή η ταινία, συνέπραξαν οι Λόρελ και Χάρντι, ο Μπάστερ Κίτον, ο Χάρολντ Λόιντ, ο Μονιτσέλι και ο Μπουνιουέλ, παίρνοντας έναν ήρωα που ξεπήδησε από τις σελίδες του Κάφκα και υποβάλλοντας τον σε μία σειρά από ξεκαρδιστικά βασανιστήρια που υπαγορεύει η πλούσια φαντασία τους. Ο Αλέα, με τον «Γραφειοκράτη» γίνεται μέρος της ιστορίας της πολιτικής σάτιρας αλλά και της κωμωδίας εν γένει, ένας κληρονόμος τιτάνων, που όπλισε με τη σειρά τους τους σπουδαίους που ακολούθησαν, σαν κρίκος μίας σπουδαίας αλυσίδας. Στο έργο του κανείς βλέπει την παράνοια των Μόντι Πάιθον που έμελλε να ακολουθήσει. Ο ίδιος, άλλωστε, αποδίδει τα δέοντα στους παραπάνω αλλά και σε πολλούς άλλους, με ευθείες ή έμμεσες αναφορές και επιρροές, αλλά και ονομαστικά στους τίτλους αρχής.
Ο φόβος φυλάει τα έρμα λοιπόν, και ουδεμία εναργέστερη ενσάρκωση της λαϊκής αυτής ρήσης από το γραφειοκρατικό κτήνος που ζει και βασιλεύει, ευαγγελιζόμενο ότι προστατεύει από αυθαιρεσίες κάθε λογής. Η αποτυχία των απανταχού συστημάτων να πατάξουν αυτόν τον κακό δαίμονα είναι στο επίκεντρο της στόχευσης του Αλέα, ο οποίος δεν ενδιαφέρεται για ένα στείρο αντικαθεστωτικό φιλμ, αλλά περισσότερο για μία σαρκαστική απεικόνιση της αποτυχίας της νέας καθεστηκυίας τάξης να πείσει ότι το κράτος και οι πολίτες μπορούν όντως να βρεθούν από την ίδια μεριά του αγώνα. Μπορείς να σκοτώσεις έναν γραφειοκράτη. Τη γραφειοκρατία όμως;
