Memoria
Σκηνοθεσία: Απιτσατπόνγκ Βιρασετάκουλ
Παίζουν: Τίλντα Σουίντον, Έλκιν Ντίαζ, Ζαν Μπαλιμπάρ, Χουάν Πάμπλο Ουρρέγκο, Ντάνιελ Χιμένεθ Κάτσο
Διάρκεια: 136’
Επειδή ο ήχος είναι μια δόνηση που, θεωρητικά, δεν πεθαίνει, αλλά απλώς πέφτει κάτω από το κατώφλι της αντίληψης, οι επιστήμονες του 18ου αιώνα υπέθεσαν ότι κάθε ήχος που είχε ποτέ παραχθεί στη Γη ήταν ακόμα εκεί έξω, κάπου. Πιο πρόσφατα, οι ερευνητές υπέθεσαν ότι πολιτισμοί χωρίς αναλογικές τεχνολογίες είχαν καταγραφεί τυχαία, ενσωματώνοντας κατά λάθος συνομιλίες στις γραμμές της κεραμικής, όπως τα αυλάκια ενός δίσκου. Αν ο ήχος είναι φυσικό φαινόμενο, τότε το μόνο που απαιτούν οι φωνές του παρελθόντος για να ακουστούν είναι ένας δέκτης με δυνατότητα αποθήκευσης για να τις φέρει στο παρόν.
Αυτό είναι το φιλοσοφικό έδαφος στο οποίο περιπλανάται ο Ταϊλανδός δάσκαλος του αργού κινηματογράφου Apichatpong Weerasethakul με την πρώτη του (σχεδόν) αγγλόφωνη ταινία, Memoria. «Σχεδόν» γιατί η πρωταγωνίστρια, η Τζέσικα (Τίλντα Σουίντον), περνάει μεγάλο μέρος της ταινίας μιλώντας στην ισπανική γλώσσα που δικαιολογεί με επιείκεια ότι είναι φτωχή, αλλά ταιριάζει με τους σκοπούς της. Μια Σκωτσέζα αγρότισσα ορχιδέας που ταξιδεύει στην Κολομβία, η Jessica παγιδεύεται σε ένα μυστήριο που ξετυλίγεται και επικεντρώνεται στην έκρηξη του απόκρυφου, του πνευματικού στον σύγχρονο κόσμο – όχι σε αντίθεση με τον θείο Boonmee του Weerasethakul που μπορεί να ανακαλέσει τις προηγούμενες ζωές του, μόνο με λίγη sci-fi συστροφή με επίκεντρο τα μέσα.
Η ιστορία ξεκινά με την Τζέσικα να ακούει μια ξαφνική, ακαταμάχητη έκρηξη τις πρώτες πρωινές ώρες, που την τραντάζει στο κρεβάτι στο διαμέρισμά της στο Μεντεγίν. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, ο τρόπος λειτουργίας του Weerasethakul είναι να κρατά τους χαρακτήρες του σε μακρινό πλάνο, παραμένοντεςστο πλάνο για πολλή ώρα μετά το “συμβάν”, κάτι που άνετα θα έκοβαν άλλοι σκηνοθέτες. Οι δικές του οπτικές “περικοπές” είναι σχεδόν σαν καθυστερημένες αντιδράσεις στις δράσεις της ιστορίας. Στο Memoria, αυτή η λογική της αιτίας και του καθυστερημένου αποτελέσματος επεκτείνεται ακόμη και στον κόσμο της ιστορίας. Αφού η Τζέσικα άκουσε το “μπουμ” και μάταια κοίταξε δειλά από το παράθυρό της για την προέλευσή της, ακολουθεί ένα εκτεταμένο πλάνο ενός πάρκινγκ καθώς όλοι οι συναγερμοί των παρκαρισμένων αυτοκινήτων ενεργοποιούνται απότομα – ίσως μια μυστηριωδώς καθυστερημένη αντίδραση σε οποιοδήποτε φυσικό φαινόμενο προκάλεσε την έκρηξη.
Τέτοια μυστήρια υπάρχουν τόσο για την Τζέσικα όσο και για τον θεατή, καθώς η νυσταγμένη σκηνογραφία του Weerasethakul επαναφέρει την αίσθηση του μυστικιστικού στην πραγματικότητα. Μέσω των διασυνδέσεών της στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Κολομβίας, η Τζέσικα βρίσκει έναν ηχολήπτη, τον Ερνάν (Juan Pablo Urrego), ο οποίος θα τη βοηθήσει να προσδιορίσει ποιος είναι αυτός ο ήχος που ακούει συνέχεια και που περιγράφει σαν μια τεράστια μπάλα που πέφτει σε ένα δοχείο, “περιτριγυρισμένο από θαλασσινό νερό”. Εξερευνούν μαζί μια τράπεζα ηχητικών εφέ ταινιών, ανακαλύπτοντας τελικά κάτι τρομακτικά κοντά στον ήχο που άκουγε. Παρακολουθώντας για ώρα τους δυο τους να ακούν -η Τζέσικα με κομμένη την ανάσα- τα ψηφιακά αρχεία, η σιωπή του στούντιο να μετατρέπει κάθε διακριτικά διαφορετική έκρηξη σε μια αντήχηση που σοκάρει τους χαρακτήρες προκαλώντας τους άλλοτε έκπληξη, άλλοτε στοχαστική σιωπή.
Το ότι ο παρεκκλίνων ήχος μπορεί να βρεθεί σε μια βάση δεδομένων με προκατασκευασμένα ηχητικά εφέ ταινιών φαίνεται σαν ένα αυτο-αντανακλαστικό αστείο. Ενώ η αισθητική του Weerasethakul υποδηλώνει σοβαρότητα, το Memoria δε στερείται παιχνιδιάρικων παύσεων στο προηγούμενο μοτίβο. Η ανακάλυψη της Τζέσικα ότι οι αναμνήσεις της από την πραγματικότητα αρχίζουν να διαφέρουν από εκείνες γύρω της έχει μια κωμική χροιά, όπως σε μια συζήτηση με την αδερφή της (Agnes Brekke) για το αν ο γνωστός τους, “Andrés ο οδοντίατρος“, πέθανε πέρυσι ή όχι. Αλλά η ταινία είναι σοβαρή στον προβληματισμό της για το αν υπάρχει ένας πνευματικός κόσμος, ακόμα κι αν είναι απλώς μια γενικευμένη κοσμική ανάμνηση, που επιμένει κάτω από τις προσόψεις της αστικής νεωτερικότητας.
Η Swinton αποδεικνύεται ότι είναι θαύμα πλήρως συγχρονισμένο με τον ασυνήθιστο τόνο και ρυθμό του Memoria, καθώς η Τζέσικα είναι τόσο μυστηριώδης όσο και οι θόρυβοι που ακούει. Αδύνατη, γλυκομίλητη και φαινομενικά ακατάλληλη, συνθέτει με πολύ φινέτσα το πορτραίτο ενός φαντάσματος. Σε μια σκηνή χωρίς διαλόγους και σχεδόν χωρίς συμφραζόμενα, την πιάνουμε σε μια γκαλερί τέχνης, να κοιτάζει βουβά πίνακες σκοτεινών φιγούρων φαντασμάτων με λαμπερά λευκά μάτια, που μοιάζουν κάπως το αρνητικό της δικής της εικόνας – και όχι εντελώς διαφορετικά με τα πνεύματα του Uncle Boonmee που μπορεί να ανακαλέσει τις προηγούμενες ζωές του. Ο συνεχής συνδυασμός περιέργειας και τρόμου που μεταφέρει στο πανί η Swinton βοηθά στη διατήρηση του συναρπαστικού μυστηρίου της ταινίας.
Χωρίς να χαλάσει πολύ, το αίνιγμα των θορύβων – που στην πιο “συναρπαστική” σκηνή του Memoria εμφανίζεται επανειλημμένα ενώ η Τζέσικα είναι στο δείπνο και περνά απαρατήρητη από τη συντροφιά της -την οδηγεί στη ζούγκλα του Αμαζονίου, όπου μια συνάντηση με έναν άντρα που ονομάζεται επίσης Ερνάν (Elkin Díaz), μεγαλύτερος αλλά πιθανώς ο ίδιος Ερνάν που τη βοήθησε να αναπαράγει τον ήχο που την ξύπνησε από τον λήθαργο, αρχίζει να αποκαλύπτει τι σημαίνουν οι δονήσεις στον αιθέρα. Από ορισμένες απόψεις, μια δοκιμαστική σεκάνς, για την επιβράδυνση της ταινίας σε μια ανίχνευση, ακριβώς όπως φτάνει σε ένα αφηγηματικό κρεσέντο, η εκτεταμένη συνομιλία με τον μεγαλύτερο Ερνάν φέρνει την Τζέσικα σε μια αντιπαράθεση με τη φρίκη του παρελθόντος που μένει στον αέρα και τις πέτρες στο έδαφος.
Είναι η αργή ανίχνευση του Memoria προς τις τελικές του αποκαλύψεις που μας ανοίγει να νιώσουμε την παραξενιά που πλανάται στον αέρα σε κάθε καρέ του. Τόσο η Κολομβία όσο και η ζούγκλα μοιάζουν με όνειρα εγρήγορσης, οι χαρακτήρες κινούνται σε χώρους σαν σε ένα είδος ύπνου και αυτοί οι χώροι φαίνονται αποκομμένοι από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Και πάλι σε μια ταινία του Weerasethakul, βρίσκουμε πνεύματα να κρύβονται πίσω από τον καθημερινό κόσμο, αλλά στο Memoria, μπορεί να είναι απλώς απωθημένες αναμνήσεις που προέρχονται από έναν κόσμο που στην πραγματικότητα δεν ξεχνά ποτέ.
