Το Tiger King θα μπορούσε να είναι μια εις βάθος ανατομία της ευθραυστότητας του ανθρώπινου ψυχισμού, μια αιχμηρή καταγγελία της ανελέητης εκμετάλλευσης της φύσης από τον άνθρωπο για οικονομικό όφελος και ψυχαγωγικούς σκοπούς, ένα συγκλονιστικό τεκμήριο που ρίχνει φως σε αληθινά ατιμώρητα εγκλήματα.
Κοντολογίς θα μπορούσαμε να το συγκαταλέξουμε ανάμεσα στα σπουδαιότερα ντοκιμαντέρ όλων των εποχών, να το κατατάξουμε πλάι στο Paradise Lost των Berlinger & Sinofsky, το The Thin Blue Line του Eroll Morris, το The act of killing του Joshua Oppenheimer και λοιπά μνημειώδη έργα του παγκόσμιου σινεμά τεκμηρίωσης.
Μόνο που δεν πρόκειται ποτέ να συμβεί αυτό, διότι η επτά επεισοδίων σειρά ντοκιμαντέρ των Rebecca Chaiklin και Eric Goode επιτυγχάνει τα πάντα εκτός από τον βασικό της στόχο∙ για την ακρίβεια δείχνει να μην έχει καν κάποιο βασικό στόχο εξαρχής.
Πέντε χρόνια πριν, ο Eric Goode ερευνούσε έναν έμπορο εξωτικών (κι επικίνδυνων) ερπετών στην Φλόριντα των ΗΠΑ. Όταν, ξαφνικά, ένας πελάτης που μόλις αγόρασε ένα δηλητηριώδες φίδι για κατοικίδιο προθυμοποιήθηκε να δείξει στον κινηματογραφιστή τι άλλο ζώο είχε αγοράσει νωρίτερα την ίδια μέρα. Το θέαμα που αντίκρισαν ο Goode και το συνεργείο του τους σόκαρε: στο φορτηγάκι του πελάτη βρισκόταν μια ζωντανή, ενήλικη λεοπάρδαλη, και μάλιστα εξαιρετικά σπάνια.
Κάπως έτσι οι δημιουργοί της σειράς έφτασαν μέχρι τον ιδιόκτητο ζωολογικό κήπο ενός τύπου στην Οκλαχόμα που «φιλοξενούσε» εκατοντάδες τίγρεις αλλά και λιοντάρια, πάνθηρες, λεοπαρδάλεις, ιαγουάρους και λοιπά άγρια αιλουροειδή, του περιβόητου Joe Exotic. Ο αυτοαποκαλούμενος Βασιλιάς των Τίγρεων, εξ ου και ο τίτλος της σειράς, είναι μια εκκεντρική, larger than life προσωπικότητα που μοιάζει να δραπέτευσε από ταινία του John Waters.
Συστήνεται ως «γκέι βλάχος πιστολάς» (επί λέξει), κυκλοφορεί ντυμένος καουμπόι με animal print πινελιές, επιδεικνύει συνεχώς τις τίγρεις της συλλογής του, παίζει με κάθε είδους όπλο από στρατιωτικά τυφέκια και κοντόκαννες καραμπίνες μέχρι χειροβομβίδες και πλαστικά εκρηκτικά, ζει ανοιχτά με τους δύο (κατά πολύ νεότερους) συζύγους του μέσα στον ζωολογικό του κήπο, κινηματογραφεί τους πάντες και τα πάντα γύρω του όλο το 24ωρο, γυρίζει ξεχωριστά την ζωή του σε reality show με έμπειρο παραγωγό της trash τηλεόρασης, έχει δική του διαδικτυακή τηλεοπτική εκπομπή, μουσική καριέρα στον χώρο της country με θεματολογία τις αγαπημένες του τίγρεις, ενώ δεν δίστασε να κατέβει μέχρι και υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ και κυβερνήτης της πολιτείας της Οκλαχόμα…
Ακολουθώντας, λοιπόν, τον Joe Exotic και συνομιλώντας με ανθρώπους του περιβάλλοντός του, οι δυο κινηματογραφιστές διεισδύουν στον παράξενο, φανταχτερό, σκοτεινό και βίαιο κόσμο της εμπορίας και εκτροφής των άγριων αιλουροειδών στις ΗΠΑ. Έναν κόσμο που δεν διέπεται από κανενός είδους νομικό περιορισμό ή άλλου τύπου θεσμικό πλαίσιο και όπου ο καθένας μπορεί να αποκτήσει, με το κατάλληλο αντίτιμο, ένα αφρικανικό λιοντάρι ή μια λευκή τίγρη για κατοικίδιο, με ό,τι κινδύνους συνεπάγεται αυτό τόσο για τη ζωή και την ευημερία των απειλούμενων αυτών ζώων, όσο και για την ανθρώπινη κοινότητα. Όλα καλά μέχρι εδώ.
Αυτό που ακολουθεί είναι ένας ορυμαγδός πληροφορίας που περιλαμβάνει μια έχθρα που ξεπερνάει κατά πολύ τα όρια της εμμονής, μια απόπειρα δολοφονίας που μπορεί να ήταν και συνωμοσία ενοχοποίησης, μια μυστηριώδη εξαφάνιση που ενδέχεται και να είναι συγκαλυμμένη ανθρωποκτονία, πράκτορες του FBI, σεσημασμένους κομπιναδόρους που χειραγωγούν τις αρχές, μυστικούς πληροφοριοδότες, υφαρπαγές περιουσιών εκατομμυρίων μέσα σε μία νύχτα, πολλά ναρκωτικά, ακόμη περισσότερα όπλα, δυστυχήματα που μοιάζουν με αυτοκτονίες, ζωές που καταστρέφονται από την συναναστροφή και μόνο με αυτόν τον κόσμο και ψυχικά ασταθείς τύπους με ψευδαισθήσεις μεγαλείου και θέωσης που αντί να νοσηλεύονται, ή έστω να παρακολουθούνται ψυχιατρικά, εγκληματούν ανενόχλητοι με φόντο τα χαρέμια συντρόφων τους, τα προσωπικά τους οπλοστάσια και αμέτρητα αθώα ζώα.
Κι αν όλα αυτά δικαιολογούν επαρκώς τον πλήρη τίτλο του Tiger King: murder, mayhem and madness, σίγουρα δεν βοηθούν στην πρόσληψη του πονήματος των Chaiklin & Goode. Το 320’ διάρκειας ντοκιμαντέρ προέκυψε, δεν αποτέλεσε μια συνειδητή προσπάθεια καταγραφής ή/και ερμηνείας αυτού του κόσμου και των ανθρώπων που τον συνθέτουν. Εκ των πραγμάτων η στοχοθεσία του εγχειρήματος είναι θολή, εάν όχι εντελώς ανύπαρκτη, καθώς οι δυο σκηνοθέτες αφήνονται να τους οδηγεί το ίδιο τους το υλικό, κάτι που παραδέχεται και ο Goode που εκτελεί χρέη βασικού συνεντευξιαστή στην σειρά.
Και είναι τόσο εξωπραγματικά τα όσα ξετυλίγονται μπροστά στις κάμερες, όσα αποκαλύπτουν οι αφηγήσεις των πρωταγωνιστών, τόσο σπαρταριστές και σοκαριστικές οι ιστορίες αυτές που μοιάζει λογικό να σε συνεπάρει και να σε παρασύρει το υλικό σου∙ σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για μια άστοχη απόπειρα να χωρέσουν όλα σε ένα: στρατευμένη ευαισθητοποίηση για ένα σοβαρό κοινωνικό και περιβαλλοντικό ζήτημα, βιογραφία μιας ξεχωριστής προσωπικότητας που καταδιώκεται από τους προσωπικούς της δαίμονες, αλλά και true crime έρευνα που ρίχνει φως σε αδικίες του συστήματος δικαιοσύνης και εξιχνιάζει εγκλήματα σε συσκευασία ενός.
Γιατί αυτά προσπαθεί να συνδυάσει το Tiger King, έστω κι ακούσια. Και αυτό το λάθος δεν συγχωρείται εύκολα από έμπειρους ντοκουμενταρίστες όπως ο Goode και κυρίως η Chaiklin. Είναι τόσο συντριπτικός, αλλά και ιντριγκαδόρικος, ο όγκος πληροφορίας που κλήθηκαν να διαχειριστούν που κάθε μια από τις υποπλοκές που ξετυλίχθηκαν στην σειρά θα μπορούσε να τροφοδοτήσει ολόκληρη μεγάλου μήκους ταινία.
Φερ’ ειπείν, από τα πρώτα λεπτά του πρώτου επεισοδίου πληροφορούμαστε ότι ο Joe Exotic εκτίει ποινή κάθειρξης για την απόπειρα δολοφονίας μιας γυναίκας που κατοικοεδρεύει στην άλλη άκρη της χώρας, χιλιάδες μίλια μακριά, της Carole Baskin. Η Baskin είναι μια εκατομμυριούχος υπέρμαχος των δικαιωμάτων των ζώων και εχθρός όλων των εκτροφέων άγριων ζώων. Για τον Joe Exotic η Baskin δεν είναι απλά μισητός εχθρός, αλλά εμμονοληπτική μανία. Τα αισθήματα είναι περίπου αμοιβαία και η χρόνια δικαστική, και όχι μόνο, διαμάχη τους οδήγησε τον Exotic στην χρεοκοπία κι εν τέλει στην φυλακή.
Η βασική πλοκή, ας πούμε, της σειράς είναι η εξιστόρηση αυτής της διαμάχης. Εάν η πλοκή αυτή αναπτυσσόταν μυθοπλαστικά θα μπορούσε κάλλιστα να αποκτήσει την δομή μιας ιστορίας για έναν άνθρωπο που είχε τα πάντα (Exotic) αλλά η μανιώδης ενασχόλησή του με έναν εχθρό (Baskin) που ναι μεν απειλεί την κυριαρχία του (εν προκειμένω με την δράση της κατά της εκμετάλλευσης των τίγρεων) αλλά σε καμία περίπτωση σε ζωτικό βαθμό, τον οδήγησε στην οικονομική καταστροφή και στο να χάσει τα πάντα, ακόμη και την ίδια την ελευθερία του.
Γιατί ο Exotic παραληρεί. Κυκλοφορεί με αλεξίσφαιρα γιλέκα γιατί φοβάται πως η Baskin έχει προσλάβει εκτελεστές για την δολοφονία του, στην διαδικτυακή εκπομπή του ασχολείται μαζί της κατ’ αποκλειστικότητα είτε ξεθάβοντας σκοτεινά στοιχεία από το παρελθόν της, είτε υπονομεύοντας τα κίνητρα και τις προθέσεις του αγώνα της για τα ζώα (που σε μία από τις αναρίθμητες ανατροπές αυτής της σειράς δεν μοιάζουν καθόλου αγαθά), είτε απειλώντας την ευθέως, βιντεοσκοπώντας εικονικές εκτελέσεις ανδρείκελων που φέρουν το πρόσωπο ή το όνομά της με όπλα ή εκρηκτικά∙ κανονική παράνοια.
Αντ’ αυτού, οι δημιουργοί μαγνητίζονται σε τέτοιο βαθμό απ’ όσα τους προσφέρονται αφειδώς που μετατοπίζουν την εστίασή τους ολοκληρωτικά∙ αρπάζονται από μια πληροφορία που τους αποκαλύπτεται για την Baskin και για ένα ολόκληρο επεισόδιο εξερευνούν εις βάθος το παρελθόν της.
Ομοίως, το ίδιο πράττουν και για άλλα πρόσωπα, όπως όταν μελετούν ενδελεχώς έναν άλλον διαβόητο έμπορο κι εκτροφέα τίγρεων για να στηρίξουν μία από τις κομβικές υποθέσεις του έργου, ότι οι άνθρωποι αυτοί πάσχουν από τοξική μεγαλομανία, εξουσιομανία, έχουν έφεση στην θεαματική απεικόνιση του εαυτού τους και στην βία, θεωρούν εαυτούς υπεράνω του νόμου, δημιουργούν αυστηρούς, κλειστούς κύκλους προσώπων εμπιστοσύνης σαν κοινοί εγκληματίες ή ηγέτες κοινοβιακών σεχτών κοκ. Αυτή η κατάδυση στα ενδότερα των δευτερευόντων προσώπων αποδεικνύεται αχρείαστη και μπερδεύει τόσο το δημιουργικό δίδυμο, για τον προσανατολισμό του έργου τους, όσο και το κοινό που παγιδεύεται σε μια ατελείωτη κούρσα διαδοχικών σοκ που τελικά ζημιώνουν την αφηγηματική ροή αντί να την ενισχύουν.
Αυτό φαίνεται εντονότερα στο πώς μεταχειρίζονται το ίδιο το θέμα τους: αυτά τα υπέροχα και υπό εξαφάνιση ζώα και το εάν είναι θεμιτή η εμπορική τους εκμετάλλευση. Μαθαίνουμε ότι μόνο στις ΗΠΑ ζουν περισσότερες οικόσιτες τίγρεις απ’ ό,τι ελεύθερες στο φυσικό τους περιβάλλον σε όλο τον πλανήτη. Ότι μια φωτογραφία με μικρό τιγράκι σε κάνει περιζήτητο στις εφαρμογές γνωριμιών.
Ότι το μόνο που χρειάζεται για να εξαγοραστεί η πολιτική βούληση τοπικών ή ομοσπονδιακών βουλευτών είναι ολιγόλεπτο παιχνίδι με ένα λιονταράκι. Ότι τα ζώα αυτά που κοσμούν τα σαλόνια διάφορων διασημοτήτων του αθλητικού και του καλλιτεχνικού χώρου έχουν αποσπαστεί βίαια από τις μητέρες τους τα πρώτα λεπτά της ώρας μετα τη γέννα τους και πως ύστερα από μια ηλικία, όταν πια έχουν σταματήσει να είναι χαριτωμένα κουτάβια και γίνονται οι επικίνδυνοι θηρευτές που επιτάσσει η φύση τους, απλά θανατώνονται με συνοπτικές διαδικασίες.
Παρόλα αυτά, το επιχείρημα της καταγγελίας αυτής της, ομολογουμένως απεχθούς, κατάστασης καταρρίπτεται από την ίδια την δομή της σειράς. Με τόσα πολλά αφηγηματικά νήματα να τρέχουν παράλληλα είναι αδύνατον να επιτευχθεί η απαιτούμενη προσήλωση σε αυτόν τον άξονα∙ το στοιχείο που θα ‘πρεπε να σοκάρει περισσότερο το κοινό καταντάει να είναι ένας γραφικός διάκοσμος, το σκηνικό όπου εκτυλίσσεται η ιστορία μιας ομάδας ιδιόρρυθμων καουμπόηδων με εξεζητημένα καπρίτσια.
Επιπρόσθετα, η ελλειμματική αυτή στοχοπροσήλωση αδικεί το έργο και σε άλλα επίπεδα, όπως στην σκιαγράφηση του κεντρικού χαρακτήρα καθαυτού, του Joe Exotic. Πέρα από τις επιδερμικές αναγνώσεις μιας εκκεντρικής, κιτς ή/και επικίνδυνης περσόνας, ο Exotic παραμένει ένας εξαιρετικά πολυεπίπεδος χαρακτήρας που μένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητος.
Όντας και ο ίδιος αποσυνάγωγος σε σχέση με την συντηρητική κοινωνία της αμερικανικής δύσης που τον γαλούχησε, το προσωπικό του στελεχώνεται αποκλειστικά από ανθρώπους που βρέθηκαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στο κοινωνικό περιθώριο: πρώην χρήστες, πρώην κατάδικοι, άνθρωποι με μόνιμες κινητικές αναπηρίες, γκέι, λεσβίες και τρανς άτομα, κάθε είδους κατατρεγμένος βρίσκει καταφύγιο στην μεγάλη, ασυνήθιστη οικογένεια του Joe Exotic. Επίσης, μαθαίνουμε ότι ο Joe Exotic ξεκίνησε την επιχείρησή του πριν είκοσι χρόνια ως καταφύγιο προστασίας άγριας ζωής, πραγματοποιώντας το όνειρο του αδερφού του που σκοτώθηκε σε δυστύχημα.
Και στην πιο ισχυρή συναισθηματικά ανατροπή λίγο πριν το φινάλε αυτού του cringe έπους, η σκιαγράφηση αυτού του απίθανου ανθρώπου κάπως καταφέρνει και ψευτο-ολοκληρώνεται και αφενός σε αναγκάζει να σταθείς με κάποια τρυφερότητα απέναντί του, αφετέρου επιβεβαιώνει θριαμβευτικά το πόσο μεγάλη χαμένη ευκαιρία είχαν οι Chaiklin & Goode να καταθέσουν ένα αληθινά σπουδαίο έργο τέχνης, ένα καθοριστικό σχόλιο για την ατελή, ευάλωτη ανθρώπινη φύση και το πόσο εύκολα αποκτηνώνεται μπροστά στην απληστία και την ακόρεστη δίψα για ισχύ.
Αν οι προθέσεις των Chaiklin & Goode ήταν όντως τόσο στενάχωρα επιφανειακές, που αμφιβάλλω, παίρνουν άριστα δέκα. Κατά τα λοιπά οι κριτικές που τους κατηγορούν είτε ως μια εξωτική (τι ειρωνεία) και μισάνθρωπη ματιά σε κάποια white trash απόκληρα τέκνα της βαθιάς Αμερικής είτε ως ένα αμετροεπές και μεγαλεπήβολο όραμα που ήταν καταδικασμένο να αποτύχει, είναι μάλλον αρκετά εύστοχες.
Όπως και να ΄χει, το Tiger King παραμένει εντυπωσιακό και σοκάρει με τον ίδιο τρόπο που θα σόκαρε κάθε ιστορία που παραείναι γκροτέσκα για να μην είναι αληθινή. Ως γνωστόν, η ζωή πάντα υπερβαίνει την τέχνη εκ των πραγμάτων και η πιο ζωηρή φαντασία ωχριά μπροστά στις απειροστές δυνατότητες του πραγματικού.
