Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς και Τζουλιάνο Ριμπέιρο
Παίζουν: Σεμπαστιάο Σαλγκάδο, Βιμ Βέντερς, Τζουλιάνο Ριμπέιρο
Διάρκεια: 110’
Η λέξη φωτογράφος προκύπτει ετυμολογικά από τη σύνθεση των λέξεων φως και γράφω. Ο φωτογράφος αποτυπώνει τις σκέψεις του, πλάθει τις λέξεις του, χρησιμοποιώντας το φως. Ο φωτογράφος είναι δύσκολος στην κινηματογράφηση. Δεν αφήνεται ποτέ ολότελα στο πλάνο. Κουβαλά κι αυτός το δικό του όπλο, τη δική του κάμερα. Οπλίζει και αντιδρά. Αντεπιτίθεται στο κάδρο που τον περιλαμβάνει, φτιάχνοντας ένα δικό του κάδρο. Αυτές είναι πάνω-κάτω οι κουβέντες της εισαγωγής δια στόματος Βιμ Βέντερς, στα πρώτα λεπτά του ντοκιμαντέρ Το αλάτι της γης. Κεντρικό του θέμα; Ο Βραζιλιάνος φωτογράφος Σεμπαστιάο Σαλγκάδο.
Την ίδια στιγμή, παρελαύνουν ενώπιόν μας ορισμένες καθηλωτικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες από ένα χρυσωρυχείο στη Βραζιλία. Εκατοντάδες άνθρωποι βουτηγμένοι μέσα στη λάσπη και τη σκόνη, θαρρείς ξεπηδούν από τα έγκατα της Γης. Βγαλμένοι από βιβλικές σελίδες, από ιστορίες και διηγήσεις που ανατρέχουν στις απαρχές του χρόνου, από εικόνες που ξυπνούν μνήμες ακαθόριστες και προαιώνιες. Εξαρχής αντιλαμβανόμαστε πως ο Σαλγκάδο υπήρξε μέγιστος μάστορας της τέχνης του. Μαέστρος του φωτός και των σκιών, που τις έκανε να χορεύουν μόνο για πάρτη του. Ζωγράφος του βάθους πεδίου και ανατόμος της διάταξης στον χώρο. Ήταν όμως κάτι πολύ περισσότερο από εξαίρετος τεχνίτης.
Ο Σαλγκάδο, μέσα από το έργο, τα λόγια και το βλέμμα του, με κάθε ίνα του εαυτού του, μας πείθει ότι αναζητούσε κάτι πολύ πιο βαθύ από ένα περιεκτικό κάδρο. Ότι πάσχιζε, σε ολόκληρη τη διαδρομή της ζωής του, να προσδώσει αξιοπρέπεια, δύναμη κι ευαισθησία σε ό,τι φωτογράφιζε. Ότι βίωνε με τρόπο εσωτερικό τις εικόνες που απαθανάτιζε, τα βλέμματα που αιχμαλώτιζε. Ότι δεν κυνηγούσε απλώς το καυτό θέμα, τη μεγάλη αποκλειστικότητα. Ότι ο φακός του ήταν προέκταση του χαρακτήρα του. Με φωνή μειλίχια και σταθερή και με βλέμμα σκαμμένο από τις εμπειρίες, μας ξεναγεί στον δικό του κόσμο και ταυτόχρονα, στον αθέατο δικό μας κόσμο. Ταπεινός, χαμηλόφωνος (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και ειλικρινής, μας προσκαλεί σε ένα απίθανο ταξίδι στην Ιστορία των τελών του προηγούμενου αιώνα και των αρχών του τρέχοντος. Κάθε κλικ της μηχανής του, κάθε στάση του φακού του ισοδυναμεί με την εξιστόρηση ενός αφανούς κεφαλαίου της ανθρωπότητας και του πλανήτη.
Ο Βέντερς, μετά τη σύντομη εισαγωγή του, αποσύρεται διακριτικά και αφήνει τη σκυτάλη στον κυρίως πρωταγωνιστή. Ταυτόχρονα όμως, κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να τον αναδείξει, για να τον φέρει πιο κοντά μας. Κινηματογραφώντας τις φωτογραφίες του, ποντάρει εκεί που πόνταραν κι αυτές. Στα παιχνίδια και στις αντιθέσεις του κιαροσκούρο, στη συμμετρία, στην ισορροπία της εικόνας, στην ανάδειξη του ανθρώπου μέσα από μία σύνθεση εποπτική και σφαιρική. Όταν πάλι μιλάει ο ίδιος ο Σαλγκάδο, ο Βέντερς τον λούζει με γκρο πλαν εκφραστικά, ήρεμα και βαθιά, παρόμοια με τα λεγόμενά του. Ο Βέντερς τηρεί την ιδανική στάση εγγύτητας κι απόστασης, έχοντας πάντα κατά νου ποιος είναι ο αληθινός ήρωας της ιστορίας του.
Ο Σαλγκάδο αντίκρισε και αποτύπωσε τη φρίκη και την κτηνωδία από απόσταση αναπνοής. Κατανόησε πως η ανθρώπινη σκληρότητα είναι τόσο βαθιά αληθινή, που ακόμη και η απτή και ρεαλιστική καταγραφή της μοιάζει ανεπαρκής. Πράγματι, καθώς οι εικόνες αγριότητας διαδέχονται η μία την άλλη, είναι σαν να αρνούμαστε να δεχτούμε πως όλα αυτά που βλέπουμε έχουν όντως συμβεί. Κι όντως, μοιάζει σχεδόν αδύνατο αυτός ο αδυσώπητος κόσμος να είναι ο ίδιος κόσμος με τον δικό μας, με τον κόσμο όπου ζούμε, περπατάμε κι αναπνέουμε. Ο Σαλγκάδο αναμετρήθηκε με το πιο βαθύ σκοτάδι: τον ίδιο τον άνθρωπο. Σε κάποια στιγμή, ένιωσε πως ηττάται κατά κράτος. Και για διατηρήσει την ανθρωπιά του ακέραιη, στράφηκε σε κάτι άχρονο, προϋπάρχον και εξ ορισμού τέλεια δομημένο: στη φύση. Αποτίνοντας ένα φωτογραφικό φόρο τιμής στον ίδιο τον πλανήτη, ένιωσε ξανά αναπόσπαστο κομμάτι του, επιβεβαίωσε την ύπαρξή του.
Και μέσα από αυτό το ντοκιμαντέρ, το οποίο υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια ενός απλού οδοιπορικού – αφιερώματος, κατάφερε να μας συγκινήσει. Με τρόπο πρωτόγνωρο, βαθύ κι ολοκληρωτικό.
