Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς
Παίζουν: Ντένις Χόπερ, Μπρούνο Γκαντς
Διάρκεια: 125′
Μεταφρασμένος τίτλος: “Ένας Αμερικάνος φίλος”
Ελάχιστοι λογοτεχνικοί ήρωες έχουν ασκήσει τόσο έντονη γοητεία στην κινηματογραφική τέχνη όσο ο αμοραλιστής, πολυπρόσωπος και αινιγματικός Τομ Ρίπλεϊ της Πατρίσια Χάισμιθ. Από το εξαιρετικό Γυμνοί στον ήλιο (1960) του Ρενέ Κλεμάν ώς τα πιο πρόσφατα Ο Ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ (1999) και Το παιχνίδι του κυρίου Ρίπλεϊ (2002), των Άντονι Μινγκέλα και Λιλιάνα Καβάνι, αντίστοιχα, ο Ρίπλεϊ εξακολουθεί να γοητεύει αφάνταστα.
Καμία όμως κινηματογραφική εμφάνιση αυτού του ήρωα που κινείται στις ακραίες τιμές των ανθρώπινων σκοταδιών δεν υπήρξε τόσο εμφατική και ταιριαστά νεφελώδης όσο το Ένας Αμερικάνος φίλος (1977), του Βιμ Βέντερς. Μια στρεβλή και προδιαγεγραμμένα καταστροφική διαδρομή, με σημείο εκκίνησης το γκανγκστερικό φιλμ νουάρ και τελικό προορισμό την ωδή στην ανθρώπινη μελαγχολία και μοναξιά.
Από τη μία, ο κοσμοπολίτης δανδής, ευρισκόμενος μονίμως σε ένα καθεστώς σκιώδους παρανομίας, δίχως σταθερές που να τον περιορίζουν (οικογένεια, εργασία, κατοικία). Ακραία ατομικιστής και τυχοδιώκτης, αλλά και με εξάρσεις ενός προσωπικού κώδικα τιμής, κινούμενος σε ένα ευρωπαϊκό, μα υπεράνω όλων προσωπικό, φαρ – ουέστ. Από την άλλη, ο πράος, εσωστρεφής, φοβισμένος, διαρκώς εξαπατώμενος οικογενειάρχης, κορνιζαδόρος στο επάγγελμα και με τη δαμόκλειο σπάθη μίας βαριάς ασθένειας να κρέμεται πάνω από το κεφάλι του. Ο πρώτος (Ντένις Χόπερ), από γενεσιουργός αιτία των βασάνων του δεύτερου (Μπρούνο Γκαντς), θα μετατραπεί ξάφνου σε φύλακας και προστάτης του. Θα γίνει ο βαθύτατα αμφιλεγόμενος Αμερικάνος φίλος του.
Θα του μεταδώσει την εγκεφαλική του σύγχυση, την παραληρηματική του παρόρμηση, θα λάβει από αυτόν την ανθρωπινή υπόσταση, τον γήινο πανικό. Δύο ήρωες φαινομενικά αντίθετοι, μα εντυπωσιακά συμπλέοντες. Με κοινό σημείο επαφής το αχανές υπαρξιακό αδιέξοδο. Τον εγκλωβισμό σε μία αχαρτογράφητη περιοχή οιονεί ανυπαρξίας. Την αιώρηση στο κενό, την αδυναμία έστω και να φανταστούν την επόμενή τους κίνηση. Χαμένοι σε ένα κόσμο, όπου το μόνο αυθεντικό του στοιχείο μοιάζει η πλαστότητα. Όπου το καθετί όμορφο είναι εμπορεύσιμο, όπως στις σκηνές δημοπρασίας, Όπου το φυσικό κλίμα ταυτίζεται με αυτό το προϋπάρχον πέπλο ομίχλης, που τυλίγει βίαια το Αμβούργο.
Σε δεύτερο επίπεδο, η σκιαγράφηση των χαρακτήρων παραπέμπει σε μία γνώριμη για τον Βέντερς πολιτική αλληγορία, με την οποία είχε καταπιαστεί ανά στιγμές και στην “τριλογία της αποξένωσης” που είχε προηγηθεί, με τις ταινίες Η Αλίκη στις πόλεις (1974), Λάθος κίνηση (1975), Στο πέρασμα του χρόνου (1976). Τη νέο-αποικιοκρατική σχέση μεταξύ ΗΠΑ και μεταπολεμικής Γερμανίας (αλλά και Ευρώπης γενικότερα), την αμερικάνικη διείσδυση σε μία έντρομη από την ηθική αυτοχειρία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ηττημένη, κατάκοπη και φοβική Γερμανία, τόσο σε υλικό όσο και σε πνευματικό – υποσυνείδητο επίπεδο..
Η πολύσημη φύση όλων των κινήτρων, όλων των σχέσεων και επιθυμιών, παραμένει ακέραιη ως το τέλος, αποκλείοντας κάθε εφησυχασμό ή βεβαιότητα. Σε μία έξοχη σκηνή, ο Μπρούνο Γκαντς προσπαθεί απεγνωσμένα να κορνιζάρει τον εαυτό του, να καδράρει την ίδια του την ύπαρξη, ψάχνοντας μάταια να ορίσει τις συντεταγμένες της. Το παιχνίδι (για να θυμηθούμε και τον λογοτεχνικό τίτλο) συνεχίζεται μέχρις εσχάτων μέσα από ένα πλέγμα εκβιασμών, ψεμάτων και ολοκληρωτικής ηθικής διάβρωσης. Σε ένα φαύλο κύκλο δίχως διαφυγή, όπου η ζωή προσφέρεται ως αντάλλαγμα για τον θάνατο και αντιστρόφως.
Η ψυχική απομόνωση και ασφυξία κυριαρχούν, έτσι όπως καθρεφτίζονται σε κάθε καχύποπτη ανταλλαγή βλεμμάτων, σε κάθε ψιθυριστό και ημιτελή διάλογο. Στις ξεθωριασμένες αποχρώσεις, στο αδιόρατο μουσικό περίβλημα, στην παγωμένη ατμόσφαιρα. Σε ένα φινάλε αλληλουχίας εικόνων ποιητικών και υπερβατικών, το πείραμα της ιδιόμορφης αυτής φιλίας αποτυγχάνει και η μοναξιά φαντάζει η μόνη οδός και λύτρωση.
