Σκηνοθεσία: Αντρέι Ταρκόφσκι
Παίζουν: Όλεγκ Γιανκόφσκι, Έρλαντ Γιόζεφσον, Ντομιτσιάνα Τζορντάνο, Ντέλια Μποκάρντο
Διάρκεια: 125′
Κάνουμε συχνά κατάχρηση της λέξης «ποιητής» όταν αναφερόμαστε σε (σπουδαίους, έστω) σκηνοθέτες. Ταινίες «ποιητικές» υπάρχουν πολλές, ταινίες-ποιήματα, όμως, σαν του μεγάλου λυρικού Αντρέι Ταρκόφσκι, πόσοι στ’ αλήθεια μπορούν να περηφανευτούν ότι έφτιαξαν; Το να προσδώσει κανείς μια κάποια ποιητική ποιότητα σε μια ταινία είναι καθόλα εφικτό, ως αποτύπωμα και απόδειξη μιας κάποιας ευαισθησίας, ως δείγμα ενός ταλέντου και ενός αγγίγματος που είναι σε θέση να προξενήσουν μια (αόριστη ή βαθιά, δεν έχει σημασία) συγκίνηση.
Πόσο εφικτό όμως, είναι αυτή η ποιητική ποιότητα και αυτή η συγκίνηση να αγγίξουν τα επίπεδα της αληθινής, σχεδόν σωματικής, ανατριχίλας; Τουλάχιστον, θα έχουμε να λέμε ότι κάποτε υπήρξε ένας θεόρατος Αντρέι Ταρκόφσκι, ένας αληθινός ποιητής των κινούμενων εικόνων, με πνεύμα ανήσυχο, ψυχή φλεγόμενη και καρδιά μέχρι πάνω ξέχειλη απ’ την επιθυμία να μιλήσει για αισθήματα και συγκινήσεις, που μόνο ποιητικά μπορούσαν να εκφραστούν.
Η αριστουργηματική Νοσταλγία είναι ένας ακόμα ποιητικός ύμνος του σπουδαίου Ρώσου κινηματογραφιστή στην έννοια και στην δύναμη της Πίστης. Κι αν είσαι άθεος, ίσως παρασυρθείς ευκολότερα απ’ αυτό το φλεγόμενο όραμα, αυτή την ένθεη ματιά. Γιατί ο Ταρκόφσκι δεν είναι ένας ανάλγητος θεοσεβούμενος που διακηρύσσει δόγματα και επιδίδεται σε ενοχλητικές κατηχήσεις, αλλά ένας ανήσυχος σμιλευτής του χρόνου, ένας ταξιδιώτης του δέους, που δονείται ολόκληρος απ’ το πάθος της υπερβατικής πλήρωσης, της ένωσης του πεπερασμένου με το άπειρο, του θνητού με το αθάνατο.
Ο Ταρκόσφκι μοιάζει να εμπνέεται από τα λόγια του Δανού υπαρξιστή (και επίσης φανατικού χριστιανού), Σόρεν Κίργκεγκαρντ, στο Φόβος και Τρόμος: «Ο έρωτας έχει τους ιεροφάντες του ανάμεσα στους ποιητές, και κάποτε θ’ ακούσεις και καμιά φωνή που θα ξέρει πώς να τον τιμήσει: όμως ούτε λέξη δε θ’ ακούσεις για την πίστη. Άραγε, ποιος θα βρεθεί να μιλήσει προς τιμήν αυτού του πάθους;». Σε ό,τι αφορά την έβδομη τέχνη λοιπόν, θα μιλήσει ο Ταρκόφσκι. Είναι ο κήρυκας και ο προφήτης ενός άφατου πάθους, για το οποίο δεν έχουν ακόμη εφευρεθεί οι λέξεις.
Όλη η Νοσταλγία είναι μια περιπέτεια του πνεύματος που σε τίποτα δεν θυμίζει τις γραμμικές δομές της παραδοσιακής δραματουργίας. Η κάμερα του Ταρκόφσκι ιχνηλατεί την ψυχή, την ίδια στιγμή που τα κάδρα του, μεταρσιωτικά και βουτηγμένα στη σέπια και την υγρασία, αναπαριστούν γλαφυρότατα τις ελλειπτικές κινήσεις της μνήμης, τα θραύσματα του ονείρου, τις συνθέσεις της φαντασίας, ολόκληρη την εσωτερική ζωή καθώς ξετυλίγεται σπαρασσόμενη από τη λαχτάρα της αιωνιότητας. Ας μην λησμονούμε, παρεμπιμπόντως πως το νερό (φτιάχνοντας ένα αντιθετικό και αλληλοσυμπληρωματικό δίπολο με την άλλη ταρκοφσκική σταθερά, τη φωτιά που καταστρέφει και αναγεννεί ως η μόνη αδάμαστη αρχέγονη δύναμη) είναι το πλέον σταθερό ταρκοφσκικό σύμβολο, ως μια υπενθύμιση της κοινής καταγωγής και προέλευσης όλων των πραγμάτων.
Κι αν μια πράξη που φαινομενικά στερείται νοήματος, όπως το να διατηρήσεις τη φλόγα ενός κεριού αναμμένη διασχίζοντας μια μικρή απόσταση, καταλήγει να εξυψώνεται σε βαθμό ανατριχιαστικό με την επιτομή της θρησκευτικής εμπειρίας, μην απορήσετε. Η μεταφυσική του Ταρκόφσκι, σε τελική ανάλυση, δεν είναι τελικά αυτή του χριστιανού αλλά εκείνη του καλλιτέχνη: που μεγαλόψυχα εξουσιοδοτεί τα παιδιά, τους ποιητές και τους τρελούς να σώσουν αυτόν τον -αιώνες τώρα- θνήσκοντα κόσμο.
