Σκηνοθεσία: Τζιμ Τζάρμους
Παίζουν: Τομ Γουέιτς, Τζον Λιούρι, Ρομπέρτο Μπενίνι
Διάρκεια: 107’
Μεταφρασμένος τίτλος: «Στην παγίδα του νόμου»
Τρεις άνδρες που περιφέρουν τις μοναξιές τους σε έναν «λυπητερό κι όμορφο κόσμο» έχουν πιαστεί Στην παγίδα του νόμου και μοιράζονται το ίδιο κελί. Οι δυο από τους είναι συναισθηματικά άδειοι και γυμνοί. Η ομοιότητά τους αποτυπώνεται, εξάλλου, και στα σχεδόν ομόηχα ονόματά τους (Ζακ και Τζακ). Ο τρίτος της παρέας δεν είναι άδειος ή γυμνός, αλλά ξαλαφρωμένος και σχεδόν αέρινος. Ένας αλαφροΐσκιωτος Μεσσίας που ήρθε σε έναν γκρίζο κόσμο για να επωμιστεί κάθε απαισιόδοξη σκέψη και να μας γλιτώσει από την γκρίνια και τη μιζέρια. Σε αυτή την αποστολή, η φυλάκισή του δεν μοιάζει παρά με μικρή αναποδιά, σαν ένας συμβολικός Γολγοθάς στους βάλτους της Λουιζιάνα. Ας επιστρέψουμε, όμως, στον τίτλο, όπου ο Τζάρμους παιχνιδίζει σε τριπλό ταμπλό.
Η έκφραση Down by Law, στην τζαζ ιδιόλεκτο, παραπέμπει σε όποιον μουσικό έχει αποδείξει την αξία του, κερδίζοντας τα απαραίτητα γαλόνια εκτίμησης. Παράλληλα, στην αργκό της φυλακής, η έκφραση δεν σχετίζεται με την επιβολή του νόμου, αλλά αποδίδει μία σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και αλληλοκάλυψης μεταξύ των κρατουμένων. Τρεις άνδρες, λοιπόν, στριμωγμένοι στο ίδιο κελί (πρώτη παραπομπή), σε ένα από τα ιερά εδάφη της τζαζ (δεύτερη παραπομπή), οι οποίοι θα πρέπει να φροντίσουν ο ένας για την πάρτη του άλλου, αν θέλουν να ξαναδούν το φως της ελευθερίας (τρίτη και πιο βασική παραπομπή). Καλώς ορίσατε, λοιπόν, στην υπερβατική περιπέτεια του Ζακ (Τομ Γουέιτς), του Τζακ (Τζον Λιούρι) και του Μπομπ (Ρομπέρτο Μπενίνι).
Το Down by Law οφείλει μεγάλο μέρος από την την απόκοσμη γοητεία του στον Ολλανδό διευθυντή φωτογραφίας Ρόμπι Μίλερ, ο οποίος έμελλε να συνεργαστεί με τον Τζάρμους σε τρεις ακόμη ταινίες (Mystery Train [1989], Dead Man [1995], Ghost Dog: The Way of the Samurai [1999]). Η Νέα Ορλεάνη αποκτά τις γνώριμες διαστάσεις που συναντούμε συχνά-πυκνά στις κινηματογραφικές πόλεις της φιλμογραφίας του Τζάρμους. Την αδειανή απεραντοσύνη, όπως το Κλίβελαντ στο Stranger than Paradise (1984). Την αίσθηση ενός πληγωμένου θηρίου που αργοπεθαίνει, όπως το Ντιτρόιτ στο Only Lovers Left Alive (2013). Τη μαγεμένη αύρα, όπως το Μέμφις στο Mystery Train (1989). Η Νέα Ορλεάνη, στο τζαρμουσικό σύμπαν, θυμίζει ξεχαρβαλωμένο πιάνο που δεν σταματά ποτέ να παίζει μελωδίες σε ένα σαλούν με αποκαμωμένους πότες και πιστολέρο, με βάλτους αντί για αυτοκινητοδρόμους και ράθυμα φαντάσματα σε κάθε γωνιά.
Με άλλα λόγια, μία prison movie που δεν μοιάζει με καμία άλλη ταινία φυλακής και περιλαμβάνει την πιο μινιμαλιστική και ονειρώδη απόδραση που μπορεί κανείς να φανταστεί. Η επικοινωνία της αταίριαστης παρέας του κελιού βρίσκει ευφάνταστες διεξόδους (μια πρώτη υπόνοια διαφυγής από τα δεσμά). O Μπομπ γνωρίζει απειροελάχιστα αγγλικά, μπερδεύει συνεχώς ποιος είναι ο Ζακ και ποιος ο Τζακ, με άλλα λόγια ο προφανής δρόμος είναι μπλοκαρισμένος. Ο Μπομπ, ωστόσο, είναι εξοπλισμένος με τη σοφία του τρελού από τον οποίο εντέλει μαθαίνεις την αλήθεια. Είναι ο μόνος ένοχος της ιστορίας, έστω και αν βρέθηκε σε μία κατάσταση φαιδρής αυτοάμυνας (ξεκαρδιστικό το φλάσμπακ του εγκλήματος που διέπραξε), σε μία συνθήκη αναποδογυρισμένης πραγματικότητας.
Με την ιδιότητα του εκλεκτού είναι που θα παρασύρει τους δύο ζοχαδιασμένους συγκρατούμενούς του σε ένα ινδιάνικο τελετουργικό χορό. Έναν μεθυστικό και παραληρηματικό ενήλικο-παιδικό χορό, στον οποίο το παραδοσιακό κωμικό τραγουδάκι I Scream, You Scream, We All Scream for Ice Cream αποκτά αλληγορικές και σχεδόν μεταφυσικές διαστάσεις. Ο Μπομπ είναι ο παλιάτσος-προφήτης (και ποιος καταλληλότερος από τον Μπενίνι για αυτή την αποστολή), που θα σκιτσάρει ένα παράθυρο φυγής με κιμωλία και θα ανοίξει τον δρόμο προς την ελευθερία, αποδεικνύοντας ότι η σωστή διατύπωση είναι όντως το look out of the window και όχι το look at the window (η γλωσσική ασυνεννοησία, σε μια θαυμαστή παραδοξότητα, και πάλι θα προσφέρει όλες τις σωστές απαντήσεις).
Κι όπως σε κάθε παραμύθι, η ομορφότερη ανταμοιβή για τον εκλεκτό δεν μπορεί να είναι άλλη από τον ουρανοκατέβατο και αδιαπραγμάτευτο έρωτα. Όσο για τους άλλους δύο συνοδοιπόρους, το παραμύθι θα συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι να βρει το φινάλε που του αρμόζει. Φυσικά, δίχως τον συνεκτικό κρίκο του Μπομπ, οι δρόμοι του Ζακ και του Τζακ αναπόφευκτα θα χωρίσουν. Ας είναι, τα πιο άγρια πείσματα πολύ συχνά καμουφλάρουν τις πιο βαθιές φιλίες. Ιδίως σε έναν κόσμο σαν κι αυτόν, όπου το όνειρο και η περιπλάνηση είναι συνεχώς διαθέσιμα, αρκεί να απλώσεις το χέρι.
