Σκηνοθεσία: Γιούρι Μπίκοβ
Παίζουν: Αρτέμ Μπιστρόφ, Νίνα Αντιούχοβα, Σεργκέι Αρτσιμπάσεβ, Πιοτρ Μπαραντσέεφ, Νικολάι Μπεντέρα
Διάρκεια: 116’
Στο θρυλικό μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι Ο Ηλίθιος (1868), ο Πρίγκιπας Μίσκιν ενσαρκώνει την σκιαγράφηση του απόλυτα δίκαιου και ενάρετου ανθρώπου. Καθότι, σε ένα κόσμο φαύλο, άδικο και ποταπό, πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηριστεί ένας αδιαπραγμάτευτα καλοσυνάτος άνθρωπος παρά ηλίθιος; Αυτό είναι το σκεπτικό του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, που δεν μοιάζει να απέχει και πολύ από τη διαχρονική πραγματικότητα. Ο Πρίγκιπας Μίσκιν βρίσκεται απότομα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των κοσμικών κύκλων της Αγίας Πετρούπολης, αφότου κληρονομήσει μία αμύθητη περιουσία. Έχοντας ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του σε ένα μικρό χωριό στην Ελβετία, νοσηλευόμενος λόγω των επιληπτικών του κρίσεων, μοιάζει να ξεπήδησε από ένα διαφορετικό κόσμο.
Από ένα κόσμο που στην πραγματικότητα δεν υπάρχει και δεν υπήρξε ποτέ. Αντέχει τη χλεύη και την ειρωνεία επειδή είναι ανίκανος να αποδώσει ευθύνες ή να οργιστεί. Υπομένει την υστεροβουλία και την κακοβουλία επειδή αδυνατεί να νιώσει την ανάγκη για οποιαδήποτε εκδίκηση. Επί της ουσίας, δεν αντέχει ή υπομένει καν. Απλώς υπάρχει και αφήνεται στη ροή των πραγμάτων με ένα τρόπο που ξεφεύγει από τα ανθρώπινα όρια, σε ένα καθεστώς υπερβατικής αγάπης και θυσίας. Η ζωή όμως καιροφυλακτεί. Η ολοκληρωτική συντριβή, το γνώριμο μοτίβο στο έργο του Ντοστογιέφσκι, περιμένει στη γωνία, όχι ακριβώς ως ήττα, αλλά ως απαραίτητη τραγωδία στον δρόμο για την ψυχική ανάταση.
Ο Ρώσος σκηνοθέτης Γιούρι Μπίκοβ πραγματοποιεί μία ευθεία παραπομπή στον ντοστογιεφσκικό Ηλίθιο, μεταφέροντας το σκηνικό σε μία αβάφτιστη επαρχιακή πόλη της σημερινής Ρωσίας. Ο δικός του «ηλίθιος» δεν είναι ευγενικής καταγωγής ή προύχοντας. Είναι ταπεινός και καταφρονεμένος και με μία αθεράπευτη αίσθηση του δικαίου, που θαρρείς και του έχει κληρονομηθεί από τον πατέρα του. Ο Ντίμα διαφέρει όμως από τον Μίσκιν σε ένα βασικό σημείο. Δεν αφήνεται στη ροή των πραγμάτων, αλλά παρεμβαίνει. Όχι ως vigilante τιμωρός ούτε ως επίδοξος επαναστάτης που θα αλλάξει αναφανδόν την κοινωνία. Είναι απλούστατα κάποιος που δεν μπορεί να στρέψει το βλέμμα αλλού. Είναι μονάχα κάποιος που δεν θα αφήσει αβοήθητο ένα συνάνθρωπο που κινδυνεύει. Η ηλιθιότητά του έγκειται στην αδυναμία προσαρμογής του στη βρωμιά και τη δυσωδία που τον περιβάλλουν.
Η Ρωσία του σήμερα απεικονίζεται όπως περίπου την είδαμε και στον πρόσφατο Λεβιάθαν, του Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ. Ολοκληρωτικά παραδομένη σε μία ισοπεδωτική επιβολή του νόμου του ισχυρού. Έρμαιο της χυδαίας διαφθοράς, φέουδο μίας νοσηρής ολιγαρχίας που γεννήθηκε, θέριεψε και εδραιώθηκε σε συνθήκες γενικευμένης ανομίας και συνολικού χαλασμού. Με ατελείωτες ορδές περιθωριοποιημένων και εξαθλιωμένων που δεν μπορούν να ελπίζουν ούτε καν στη συμπόνοια που προξενεί η θέα του αδύναμου. Τόσο γιατί ουδείς ενδιαφέρεται για την ύπαρξή τους όσο και γιατί είναι αφημένοι από την κορφή στα νύχια στον αλκοολισμό (ο ρωσικού τύπου αλκοολισμός ουδεμία σχέση έχει με αυτό που αντιλαμβανόμαστε εμείς στο άκουσμα της λέξης), στην απάθεια, στη μωρία, στη βία και στην παραίτηση. Η Ρωσία του Μπίκοβ τρεκλίζει από τη βάση ως την κορφή και ραγίζει εκ των έσω, από τα ίδια της τα σωθικά.
Με βάση τα όλα τα παραπάνω, γίνεται μάλλον αντιληπτό ότι η καταγγελτικότητα του Μπίκοβ είναι υπέρ το δέον προφανής, ότι οι συμβολισμοί του είναι κάπως πρωτόλειοι. Μολαταύτα, η ταινία του κατορθώνει να υπερβεί τον μονοκόμματο και προδιαγεγραμμένο της τόνο σε ικανοποιητικότατο βαθμό, χάρη σε διάφορους άσσους στο μανίκι της. Την α λα θρίλερ δομή της, με την ένταση να φουντώνει προοδευτικά στην πορεία ενός ατελείωτου βραδιού. Με τις μετρονομημένες ερμηνείες τόσο του βασικού πρωταγωνιστή (Αρτέμ Μπιστρόφ) όσο και των συμπληρωματικών ηρώων, που κατευνάζουν και απαλύνουν τον δεδομένο στόμφο των δρώμενων. Με την καλλιέργεια ενός αλληγορικού κλίματος, μίας αίσθησης ότι οφείλουμε να αφεθούμε σε μία παραβολική εκδοχή των ντοστογιεφσκικών πνευματικών αναζητήσεων. Με ένα φινάλε βίαιο και κομψό, λιτό και απέριττο.
