Σκηνοθεσία: Ζαν-Μαρκ Βαλέ
Παίζουν: Μάθιου ΜακΚόναχεϊ, Τζάρεντ Λίτο, Τζένιφερ Γκάρνερ, Στιβ Ζαν
Διάρκεια: 117′
Στο Dallas Buyers Club το Εγώ γίνεται ο Άλλος. Πρόκειται για μια ιστορία μετάλλαξης. Στη Μεταμόρφωση του Κάφκα, ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνούσε ένα πρωί για να διαπιστώσει πως είχε μετατραπεί σε έντομο. Ο Ρον Γούντροφ εισάγεται σε νοσοκομείο μετά από εργατικό μικροατύχημα και του ανακοινώνουν ότι είναι φορέας HIV. Ο περίγυρός του θα αντιδράσει σαν να ‘χε ξαφνικά να κάνει μ’ ένα τεράστιο, απεχθές σκαθάρι. Εύκολα φαίνεται εδώ ότι αυτό που κάνει την καφκική αλληγορία σπουδαία είναι το εύρος της εμβέλειάς της. Γιατί, διαχρονικά, καθέναν που χτυπάει αιφνίδια μια ανίατη ασθένεια, τον μεταμφιέζει αυτόματα, στα μάτια του άλλου (αλλά και στα δικά του) σε κάτι «λιγότερο» ανθρώπινο.
Η οσμή του θανάτου αναστατώνει τους ζωντανούς. Δεν συγχωρούν εύκολα ό,τι τους θυμίζει τη δική τους θνητότητα. Για να ξορκίσουν το κακό, αποφαίνονται ότι το άρρωστο, πρώην μέλος της κλίκας (κάθε φυλή, τάξη, κοινωνία, κάθε έθνος ή κράτος, είναι μια κλίκα) δεν μπορεί να αποκαλείται άνθρωπος. Ακόμα και η ευσπλαχνία, οι ιδιαίτερες φροντίδες, η ευαισθησία των φιλάνθρωπων που θα παρασταθούν στον εξόριστο, δεν μπορούν να αποκρύψουν το γεγονός: η ειδική μεταχείριση είναι η άλλη όψη της απόρριψης. Με τον οίκτο μειώνεις ακόμα περισσότερο τον άλλο, τον τοποθετείς κάτω από το βλέμμα σου που είναι προορισμένο να αναγνωρίζει ομοίους κοιτώντας ολόισια μπροστά.
Η σκληρή αλήθεια θέλει τον άρρωστο να γίνεται αντικείμενο για τον υγιή. Κι όπως οι υγιείς αναγνωρίζουν αλλήλους από το ζεστό αίμα που κάνει ροδαλά τα μάγουλά τους, από την εύθυμη λάμψη των ματιών (σημάδι σφρίγους και ευζωίας) και τοποθετούνται σε έναν χώρο αμοιβαιότητας που εδράζεται στο σιωπηλό ζύγιασμα των δυνάμεών τους, έτσι και οι άρρωστοι έχουν τον τρόπο τους να καταλαβαίνονται -από τη χλωμή επιδερμίδα, το θαμπό κοίταγμα, τα βήματα που τρεκλίζουν- και να ενώνονται μέσα στο ναυάγιό τους. Οι μεν έχουν να μοιραστούν τη ζωή και το κοινό δικαίωμα στην απόλαυσή της. Οι δε, τον θάνατο που επίκειται και την υποχρέωση να παραμένουν αξιοπρεπείς μπροστά στην άβυσσο.
Ο Γούντροφ αρχικά, αρνείται την κατάσταση του, νομίζει πως ανήκει ακόμα στην πρώτη κλίκα. Θα χρειαστεί να βιώσει στο πετσί του τον ρατσισμό που επεφύλασσε στους ομοφυλόφιλους, τον φόβο που προκαλεί στους υγιείς, την αποπομπή απ’ την ομάδα. Στα ίδια του τα μάτια θα γίνει αυτός ο μυστηριώδης Άλλος, κι όσο πιο έντονα θα παλεύει να χωνέψει τις αηδιαστικές ιδιότητες με τις οποίες οι άλλοι τον περιγράφουν, όσο περισσότερο θα πασχίζει να γίνει το «τέρας» που εκείνοι βλέπουν στο πρόσωπό του, τόσο πιο κοντά θα φτάνει στο αληθινό Εγώ του. Μέχρι να το ενσαρκώσει πέρα για πέρα, μέχρι να αναγνωρίσει τον εαυτό του, στη ματιά τη γεμάτη μομφή που κατευθύνεται πάνω του από σημεία απόμακρα κι ωστόσο οικεία, μέχρι, τέλος, να γίνει άνθρωπος.
Γιατί άνθρωπος δεν γεννιέται κανείς, πρέπει να κατορθώσει να γίνει σε πείσμα όσων τον εμποδίζουν. Και με την ύστατη ηρωική χειρονομία, αυτή με την οποία θα αγκαλιάσει τη θνητότητα και θα την αναγνωρίσει σαν την πιο δική του, αναπόδραστη, πραγματικότητα, ο Γούντροφ θα φτάσει στην άλλη όχθη, θα αποχαιρετήσει τους ζωντανούς με τις επιπόλαιες έγνοιες τους, τα θεόκουφα αυτιά και τα μυωπικά μάτια τους και θα εγκατασταθεί στον κόσμο των περήφανων νεκροζώντανων.
Εκεί που τον περιμένει ένας αξιολάτρευτος, μέσα στην παρενδυτική παλαβομάρα του, Ρέιον, για να τον μάθει πως το ανθρώπινο μεγαλείο φυτρώνει συχνά στο πιο παράξενο έδαφος. Και πως ο μόνος που μπορεί να καταλάβει τον μελλοθάνατο, είναι ένας άλλος μελλοθάνατος. Κι ας τους χωρίζει μια άβυσσος διαφορετικών κοσμοθεωριών, αισθητικών επιλογών, σεξουαλικών προτιμήσεων ή αξιολογικών κριτηρίων. Αυτό που τους ενώνει είναι απείρως σημαντικότερο από ένα παιχνίδι εννοιών. Είναι η ίδια η οντολογική πραγματικότητα που προηγείται κάθε γνώσης, κάθε ηθικής συγκρότησης: αυτή που μας υπενθυμίζει ότι είμαστε φτιαγμένοι από σάρκα και η σάρκα μαραίνεται, φθίνει, μας εγκαταλείπει όταν την έχουμε μεγαλύτερη ανάγκη.
Όμως αυτήν έχουμε μόνο. Άρρωστο ή υγιές το σώμα είναι η μοίρα μας. Κι αν είμαστε τυχεροί μπορούμε να το ελπίζουμε και σε λίγη αγάπη που θα το ζεστάνει, που θα δει (στην περίπτωση των ηρώων αυτής της εξαιρετικής ταινίας) πέρα από τις πληγές του ή μάλλον κατευθείαν αυτές, όχι όμως σαν αφορμή για συμπονετικό οίκτο αλλά για τίμια αναγνώριση. Αυτές οι πληγές που τρομοκρατούν το περιβάλλον του Γούντροφ, στα μάτια του Ρέιον συμβολίζουν την πιο ξεκάθαρη υπαρξιακή ομοιότητα. Γι’ αυτό δεν προκαλούν αηδία αλλά τρυφερότητα. Ίσως επειδή και οι κολασμένοι έχουν ανάγκη από μια οικογένεια.
Η λεπτομερής παρουσίαση του αγώνα κατά των φαρμακευτικών εταιριών και του κερδοσκοπικού κυνισμού τους, αποτελεί μια άλλη σημαντική διάσταση της ταινίας και, αναμφίβολα, ήταν μέσα στις προθέσεις του σκηνοθέτη η άσκηση αντικειμενικής κοινωνικοπολιτικής κριτικής, παράλληλα με το ξεδίπλωμα του υποκειμενικού δράματος. Μπροστά, όμως, στον ανεπιτήδευτο λυρισμό που ξεχειλίζει από την σπαρακτική ιστορία μιας τέτοιας ιδιότυπης μεταμόρφωσης απέναντι στο μοιραίο (ενός, αθέλητα αστείου, ξεροκέφαλου ψευτόμαγκα -με όλα τα στραβά που κουβαλάει η άγνοια και η μισαλλοδοξία- σε άνθρωπο αληθινό, τραγικό στο κουβάλημα του σταυρού του, πεισματικά ανυποχώρητου στις διεκδικήσεις του), όλα τα υπόλοιπα αναγκαστικά ξεθωριάζουν μετά από λίγο.
Το Dallas Buyers Club σου δείχνει πώς, καμιά φορά, από τις πιο επώδυνες περιστάσεις, ο άνθρωπος, σε όλη την τραγική ομορφιά της εύθραυστης κατάστασής του, μπορεί να προκύψει σαν την πεταλούδα μέσα από την κάμπια (όλη η ουσία της ταινίας βρίσκεται στην ποιητική σκηνή όπου οι πεταλούδες καλύπτουν το σώμα του Γούντροφ, πεταλούδα κι ο ίδιος, χρειάστηκε ο πόνος για να τον κάνει να βγάλει φτερά), κι ό,τι ήταν γλοιώδες, άσχημο, χαμερπές στην κάμπια που ασπαίρει στο σκοτάδι, να γίνει με την πεταλούδα μαγικό και να ανυψωθεί προς το φως. Είναι κρίμα που χρειάζεται τόση πίκρα, τόση δυστυχία, τέτοιο σκοτάδι για να απελευθερωθεί το αυθεντικά ανθρώπινο από μέσα μας, αλλά ίσως δεν γίνεται αλλιώς.
Προς τιμήν, λοιπόν, των δύο απίστευτων ηθοποιών, του Μάθιου ΜακΚόναχι και του Τζάρεντ Λίτο, που μετέτρεψαν αυτή την διαπίστωση σε σπουδαία τέχνη. Είναι, αμφότεροι, συγκλονιστικοί στον τρόπο που αποδίδουν τους χαρακτήρες τους, αρνούμενοι να τους μετατρέψουν σε μελοδραματικά στερεότυπα, βορά στην ανέξοδη, εφήμερη και αφ’ υψηλού, συμπόνια μας. Τους προικίζουν με δυναμισμό, σπιρτάδα, αυτοπεποίθηση, τσαμπουκά αλλά και μελαγχολία, ανομολόγητο τρόμο για το αναπόφευκτο, περίσσια επιπολαιότητα.
Πάνω απ’ όλα όμως, διαμέσου των γοητευτικά ατελών, παράξενων πλασμάτων που ζωντανεύουν μπροστά μας και που ισορροπούν ανάμεσα στην αμοραλιστική ποίηση ενός Ζαν Ζενέ και την δυσοίωνη, ντοκιμαντερίστικη πραγματικότητα των νοσοκομείων, μας αποσπούν απ’ την ασφάλεια μιας στενόμυαλης, α πριόρι εγκατεστημένης στα πράγματα, βεβαιότητας, για να μας εισάγουν σ’ ένα απρόβλεπτο σύμπαν, αλλεπάλληλων μεταμορφώσεων, όπου τα πάντα είναι πιθανά. Πρωτίστως το δυσκολότερο: η συμφιλίωση με τον Άλλο (αυτόν έξω αλλά και μέσα μας).
Είναι, κατά κύριο λόγο, χάρη σ’ αυτές τις ερμηνείες που το Dallas Buyers Club διεκδικεί και κατακτά την αλήθεια του. Μια αλήθεια τραυματισμένα σωματική, κάθιδρη, αγωνιούσα, μα γι’ αυτό τόσο πολύτιμη. Που στο τέλος δε μπορεί παρά να ισοδυναμεί με επίκληση σε μια στοιχειώδη, μα και δυσεύρετη σήμερα, λογική: να ζεις, ναι, καμιά αντίρρηση στο να προσπαθείς με κάθε μέσο να παρατείνεις την ύπαρξή σου, κάνε την όμως να αξίζει και κάτι στο ενδιάμεσο, βοηθώντας και τους άλλους να παρατείνουν τη δική τους.
