Σκηνοθεσία: Κριστιάν Μουντζίου
Παίζουν: Αντριάν Τιτιενί, Μαρία-Βικτόρια Ντράγκους, Βλαντ Ιβάνοφ
Διάρκεια: 130’
Μεταφρασμένος τίτλος: «Η αποφοίτηση»
Μία μικρή πόλη της ρουμάνικης επαρχίας, όπου το ρολόι της ιστορίας μοιάζει να έχει ξεχάσει το παρόν. Με δείκτες που αιωρούνται μεταξύ ενός σκληρού παρελθόντος και ενός θολού μέλλοντος. Με μία μόνιμη ατμόσφαιρα υφέρπουσας καταπίεσης, αλλά και μισοπεθαμένης προσδοκίας. Ο Ρομέο είναι μία εξέχουσα φιγούρα αυτής της πόλης. Είναι ένας αξιοσέβαστος γιατρός, με κύρος και οντότητα. Είναι ένας άνθρωπος που κυριαρχεί στον χώρο, που δεν προσπερνιέται με ευκολία.
Σε κάθε του συναναστροφή επιδεικνύει μία στιβαρή ψυχραιμία που δεν μπορεί ποτέ να παρερμηνευτεί για αδυναμία. Σαν ένα μικρό ηφαίστειο διαχρονικά ανενεργό, το οποίο όμως όλοι ξέρουν πως κατά βάθος σφύζει από δύναμη. Ο Ρομέο πασχίζει να κρατήσει τις ισορροπίες σε όλα τα εύθραυστα πεδία της ζωής του. Δεν έχει ανάγκη να παραστήσει τον άγιο, αλλά θέλει να ξέρει (και να ξέρουν και οι υπόλοιποι για αυτόν) πως έχει υπάρξει ένας συνετός άνθρωπος, με τίμιες προθέσεις.
Τώρα τελευταία, όμως, έχει κυριευτεί από μία ιδεοληπτική εμμονή. Από ένα ανώτερο σκοπό, ο οποίος πρέπει πάση θυσία να υλοποιηθεί. Οι τελικές εξετάσεις και η Αποφοίτηση της μαθήτριας κόρης του έχουν λάβει διαστάσεις που υπερβαίνουν το πρώτο επίπεδο των γεγονότων. Η αριστεία είναι το διαβατήριο, η πύλη για τη μεγάλη έξοδο. H δίοδος προς ένα θαυμαστό καινούργιο κόσμο που δεν έχει ανάγκη από καμία εξιδανίκευση για να γίνει θελκτικός. Αρκεί ότι είναι κάπου αλλού, ότι δεν είναι εδώ. Ως γνωστόν, αμαρτίες γονέων παιδεύουσι τέκνα, αλλά καμιά φορά δεν τα παιδεύουν μόνο αυτές. Τα μαραμένα όνειρα και τα οράματα που δεν ευοδώθηκαν είναι καμιά φορά εξίσου επικίνδυνα, εξίσου δεσμευτικά.
Ο διαπρεπέστερος εκπρόσωπος του σύγχρονου ρουμάνικου σινεμά, ο Κριστιάν Μουντζίου, κινείται αυτή τη φορά σε βραδύκαυστους τόνους, χωρίς όμως να εξοκέλλει σε ρηχά νερά. Σε αντίθεση με το -βραβευμένο με Χρυσό Φοίνικα- 4 μήνες, 3 εβδομάδες, 2 ημέρες (2007) και το Πίσω από τους λόφους (2012), ο θριλεροειδής τόνος υποχωρεί, ενώ τα τραύματα του παρελθόντος γίνονται περισσότερα υπαινικτικά, μοιάζουν περισσότερο με μία ουλή που δεν λέει να κρυφτεί με τίποτα, παρά με μία ορθάνοιχτη πληγή.
Γύρω από τον εμφατικό πυρήνα του Ρομέο (ο επιβλητικός Αντριάν Τιτιενί από τη Σονάτα σε κλειστό δωμάτιο του Αντριάν Σιτάρου), κινείται μία δέσμη αλληλοεξαρτώμενων προσωπικών ιστοριών σε ομόκεντρη κυκλική τροχιά. Και μαζί τους περιστρέφονται διλήμματα, ηθικές αμφιβολίες, ανομολόγητες μικρές αμαρτίες, σιωπηρές σταθμίσεις συμφερόντων, ανεπαίσθητες συναλλαγές, αμφιλεγόμενες πρακτικές και ταπεινοί συμβιβασμοί, που αποκτούν σταδιακά τη μορφή ντόμινο. Μόλις γίνει η αρχή, η συνέχεια μοιάζει αναπόδραστη.
Ο Μουντζίου είναι συγχρόνως εύγλωττος και φειδωλός, (υπέρ)αναλυτικός και μετρημένος. Αφενός αγκυροβολεί την κάμερά του σε μακροσκελή διαλογικά μονοπλάνα, αφετέρου κωδικοποιεί κομβικές πληροφορίες σε διάκοσμο, φωτισμούς, γωνίες λήψης και μοντάζ. Και φιλοτεχνεί ένα adagio πορτρέτο, που κρύβει την έντασή του ακριβώς στη χαμηλή φωτιά στην οποία σιγοκαίει το ζουμί του. Ένα πορτρέτο όχι ακριβώς ενός ανθρώπου σε κρίση, αλλά μιας γενικότερης παθογενούς κατάστασης, που μοιάζει να έχει βαλτώσει σε προαιώνια στάσιμα νερά.
Διότι η Ρουμανία του Μουντζίου είναι μια μελαγχολική κοιτίδα πεσιμιστικού αταβισμού. Σαν η παραίτηση να αποτελεί κομμάτι ενός άγραφου εθιμικού δικαίου και να μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά. Σαν η απροθυμία αλλαγής να εγγράφεται στο γενετικό υλικό και να μεταδίδεται μέσα από χειραψίες και βλέμματα συνενοχής. Σαν να έχουν πιαστεί άπαντες στα δίχτυα ενός προδιαγεγραμμένου ριζικού, στο οποίο βυθίζονται ολοένα και πιο βαθιά όσο το συνειδητοποιούν, με τις ανέξοδες διακηρύξεις να υποκαθιστούν τις πράξεις ή, για να το θέσουμε πιο σωστά, την καίρια πράξη της αποχής και της άρνησης.
Ο Ρομέο συμπυκνώνει και κουβαλά στο βλέμμα και στους ώμους του όλα τα κρίματα και τις ατολμίες του παρελθόντος, αλλά κι όλη την έντρομη αγωνία για το μέλλον. Στριμωγμένος από κάθε πλευρά, αφήνει το βαρύ αυτό φορτίο να ξεσπάσει στο βλαστάρι του, με τη συγκεκαλυμμένη μορφή της πρόνοιας, της φροντίδας και της ευκαιρίας που δεν πρέπει με τίποτα να πάει χαμένη. Ο Ρομέο βλέπει μπροστά του ένα γόρδιο δεσμό, εκ προοιμίου άλυτο, και η φυγή μοιάζει η μόνη πιθανή ρήξη με το ανακυκλούμενο μοτίβο. Η αναπάντεχη συμφορά αντιμετωπίζεται όχι ως συναγερμός που καλεί σε συμπαράσταση, αλλά ως τροχοπέδη στον υπέρτερο σκοπό. Και θολώνει το μυαλό και την κρίση, σε ένα περιβάλλον όπου η θολούρα περνιέται για καθαρός αέρας.
Ο Μουντζίου ψηλαφεί την έννοια του σφάλματος και των νομοτελειακών συνεπειών του, οι οποίες θα προκύψουν όχι ως τιμωρία, αλλά απλώς ως λογική κατάληξη. Εμπλέκει σχεδόν τους πάντες (και όχι τους πάντες, έχει σημασία) σε ένα φαύλο κύκλο φθοράς, αφήνει σκοπίμως εκκρεμότητες ενοχής και μυστηρίου να αιωρούνται, προσπαθεί να μετατρέψει την οπτική της ταινίας του από υποκειμενικά ορμώμενη σε αντικειμενικά ριζωμένη. Και αφήνει, όπως και στην προηγούμενη του ταινία, μία ορθάνοιχτη πόρτα προς το φως. Σε ένα φινάλε που εκτείνεται από την αισιοδοξία μέχρι τους ευσεβείς πόθους, το να καταληκτικό πλάνο εξαφανίζει τη μέχρι τούδε ιστορία που παρακολουθήσαμε (ή και την Ιστορία, με γιώτα κεφαλαίο), διαλύει το γκρίζο και περιμένει τα μελλούμενα με ελπίδα.
