Σκηνοθεσία: Ράντου Ζούντε
Διάρκεια: 83′
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί την πιο πολυθρύλητη φρικωδία του εικοστού αιώνα. Υπήρξε όμως και μία πρώτης τάξεως ευκαιρία για μια σειρά κρατών -κυρίως ευρωπαϊκών- να ανασκευάσουν την πρόσφατη ιστορία τους κατά το δοκούν και συμφέρον τους, να διεκδικήσουν τη θέση που τους εξυπηρετεί καλύτερα στην μεταπολεμική πραγματικότητα και να δημιουργήσουν τους καινούριους αναντίρρητους εθνικούς μύθους πάνω στους οποίους οικοδόμησαν την νέα λαϊκή τους ταυτότητα. Τα ντόπια ναζιστικά ή φιλοναζιστικά στοιχεία παραλείφθηκαν επιμελώς από την καταγραφή του οδυνηρού παρελθόντος ή περιορίστηκαν σε ρόλους εθνικού μορμολυκείου.
Εναντίον ενός τέτοιου μύθου καταφέρεται ο Ράντου Ζούντε με το παρόν ντοκιμαντέρ. Συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας τις λέξεις που σκάλισε ο Eβραίος ιατρός και λογοτέχνης Εμίλ Ντοριάν στο ημερολόγιό του κατά την περίοδο 1937 – 1946, παίρνει θέση επί ενός ζητήματος που παραμένει ανοικτό στη ρουμανική κοινωνία, την ύπαρξη ή μη εκτεταμένων φαινομένων αντισημιτισμού στη φασιστική Ρουμανία της εποχής. Η κεντρική εθνική αφήγηση στη χώρα μετά τον πόλεμο, στον οποίο αρχικά συμμετείχε στο πλευρό των δυνάμεων του Άξονα και τον Αύγουστο του 1944 άλλαξε στρατόπεδο, ήθελε μέχρι πρόσφατα τις αρχές να μην έχουν προχωρήσει σε βιαιότητες εναντίον του εβραϊκού πληθυσμού. Τα φαντάσματα του παρελθόντος φέρουν ένα ασήκωτο βάρος στη λαϊκή συνείδηση, η οποία καθοδηγείται να αρνηθεί την ύπαρξή τους, αντί να τα ξορκίσει άπαξ διά παντός.
Οι περιγραφές του Ντοριάν είναι ανατριχιαστικές. Περιέχουν καταγραφές του φρικαλέου πογκρόμ κατά των Eβραίων, ερωτήματα που πραγματικά προκαλούν το μυαλό περί του πώς είναι δυνατόν ένας λαός να υποκύπτει τόσο γρήγορα σε στερεοτυπικές αντιλήψεις όταν βιώνει την πενία και αναφορές για τα νέα που έφταναν από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο Ζούντε επίσης περιλαμβάνει στην ταινία του ατόφια δείγματα της αντισημιτικής προπαγάνδας της εποχής, η οποία συγκλονίζει και προκαλεί την ειλικρινή αηδία. Ακολουθεί γραμμική και ισορροπημένη πορεία στην αφήγηση, αναγκάζοντας το θεατή να βυθιστεί στον φασιστικό όλεθρο της εποχής, λόγω της συνταρακτικής αμεσότητας του εγχειρήματος.
Η αφήγηση συνδυάζεται με την παράθεση φωτογραφιών από τη ρουμανική ύπαιθρο της εποχής, οι οποίες όμως δεν απεικονίζουν την περιγραφόμενη κτηνωδία. Αντίθετα, αποτελούν συχνά χαρούμενα στιγμιότυπα της καθημερινότητας, οικογενειακές γιορτές, περήφανα πρόσωπα και σώματα με παραδοσιακές φορεσιές. Ο Ζούντε επενδύει σε αυτό το κοντράστ, αφήνοντας τη δυναμική του να δράσει στη συνείδηση του θεατή σε πολλά επίπεδα. Το βλοσυρό λογοτεχνικό ύφος του ημερολογίου συνδυάζεται με τα καθημερινά πρόσωπα, που κρύβουν καλά τη μιζέρια και την κοινωνική σήψη κάτω από τα «φωτογραφικά» τους χαμόγελα. Αφηγείται ο ίδιος, διατηρώντας την αποστασιοποίηση στη φωνή του προκειμένου να κρατήσει τα γεγονότα στην αληθινή, ήδη δραματική τους διάσταση.
Ο Ρουμάνος δημιουργός ανέκαθεν έχει δείξει στο έργο του μέχρι σήμερα ότι ενδιαφέρεται για την ιστορία, γιατί τη θεωρεί αναπόσπαστο στοιχείο της εθνικής ταυτότητας. Στο παρόν έργο θα μπορούσε να θεωρηθεί περισσότερο εμπνευστής του concept παρά δημιουργός, αφού μοιάζει να διευθύνει επιτυχημένα αυτή τη σύμπραξη τεχνών παρά να σκηνοθετεί υπό την κλασική έννοια. Σε κάθε περίπτωση, το θέμα των μεταπολεμικών φαντασμάτων παραμένει ανοιχτό σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και είναι η τέχνη που αποπειράται να απονείμει τη δικαιοσύνη που η πολιτεία συχνά αρνείται. Πρόκειται για μία ιδιάζουσα έκφανση της επονείδιστης άρνησης του ολοκαυτώματος από δημόσια χείλη, στο πλαίσιο της οικοδόμησης μιας πρότυπης πλην εντελώς φανταστικής εθνικής ταυτότητας. Τέτοιες πρακτικές όμως φέρουν τεράστιο μερίδιο ευθύνης στη διατήρηση των στερεοτύπων και της απάνθρωπης νοοτροπίας που γεννά τα ολοκαυτώματα. Ο Ζούντε, πιο καθαρά από ποτέ, τάσσεται ολόψυχα υπέρ της μνήμης, ακόμη και αν αυτή κομίζει στη σύγχρονη πραγματικότητα ζοφερές αλήθειες. Ο πραγματικός κίνδυνος βρίσκεται στη φθορά της συλλογικής μνήμης.
