Rasa Yatra (2012) – Param Tomanec
Συχνά, οι δημιουργοί των ταινιών ντοκυμαντέρ είναι τόσο αποκλειστικά απασχολημένοι με την έκφραση διανοημάτων ή ιδεολογημάτων, ώστε δεν προσπαθούν καν να τα εκμαιεύσουν από το οπτικό υλικό που χρησιμοποιούν. Σ’ αυτή την περίπτωση, η πνευματική πραγματικότητα αποκτά το προβάδισμα απέναντι στη φυσική πραγματικότητα. Ακόμα και πριν εμφανισθεί η ομιλούσα ταινία, πολλοί κινηματογραφιστές μετέδιδαν τέτοια μηνύματα από της οθόνης αδιαφορώντας τελείως για το περιεχόμενο των εικόνων. Εκείνη την εποχή, το καθήκον της μετάδοσής τους έπεφτε, όπως ήταν φυσικό, στους διάτιτλους και στο ίδιο το οπτικό στοιχείο. Στη δεκαετία του 1920 -διαποτισμένη από την έμμονη ιδέα του “εγκεφαλικού κινηματογράφου”, που θα κορυφωνόταν με την κινηματογραφική διασκευή του Κεφαλαίου του Μαρξ- ο Αϊζενστάιν βασιζόταν σχεδόν εξ ολοκλήρου στις εικόνες για ν’ αναπτύξει νοητικές διαδικασίες και στάσεις σύμφωνες με το πνεύμα του διαλεκτικού υλισμού. Είχε μάθει μια χαρά το μάθημα που του έδωσε η ταινία “Intolerance: Love’s Struggle Throughout the Ages (1916)” του Γκρίφιθ: μαζί με τις αξιοθαύμαστες μεθόδους του μοντάζ, που εφαρμόζονται σ’ αυτή την ταινία, είχε αφομοιώσει επίσης και τις λιγότερο υποδειγματικές υποτροπές της στον εικονικό συμβολισμό.
Με τον ερχομό του ομιλούντος κινηματογράφου, οι ντοκυμαντερίστες που ενδιαφέρονταν για την πνευματική πραγματικότητα, μπορούσαν πια να καταφύγουν στην ομιλία, που οπωσδήποτε είναι ο πιο κατάλληλος φορέας της εννοιολογικής σκέψης και του ιδεολογικού μηνύματος. Ήταν η πιο εύκολη λύση. Έτσι, ο εικονικός συμβολισμός υποχώρησε γενικά μπροστά στον ακατάσχετο σχολιασμό, μια υφολογική αλλαγή που οδήγησε στην ολωσδιόλου λανθασμένη αντίληψη ότι η αντικινηματογραφική αδιαφορία για τις εικόνες πρέπει ν’ αποδοθεί στην κυριαρχία του λόγου. Όμως δε συμβαίνει αυτό. Αντίθετα, το παράδειγμα των βωβών ρωσικών ταινιών αποδεικνύει ότι η ίδια η κυριαρχία του λόγου απορρέει από το πρωταρχικό ενδιαφέρον για εγκεφαλικά ή ιδεολογικά θέματα κι ότι ο ουσιαστικός υπαίτιος γι’ αυτή την αδιαφορία είναι η προσκόλληση σε τέτοια θέματα.
Το Rasa Yatra (50 min), του Param Tomanec, είναι πραγματικά ένας γνήσιος και συνεπής επίγονος του “συναισθηματικού” κινηματογράφου μιας και δε διαθέτει καθόλου λόγο παρά μόνον εικόνες τεράστιου αισθητικού φορτίου και φυσικό ήχο ή μουσική, όπου κρίνεται απαραίτητο. Το εξαιρετικό αυτό ντοκυμαντέρ αγγίζει την ομορφιά του προσκυνήματος μέσω της μη γραμμικής αφήγησης. Η λέξη Rasa στα σανσκριτικά σημαίνει «χυμός» ή «γεύση» και η λέξη yatra σημαίνει «ταξίδι». Πρόκειται, ασφαλώς κι ευτυχώς, για μια χαρούμενη εσωτερική εκστρατεία, πέρα απ’ τα στενά όρια της ρουτίνας και των εννοιολογικών συμβάσεων. Κινηματογραφημένο μέσα σε μια περίοδο τεσσάρων ετών, το Rasa Yatra παίρνει τον θεατή απ’ τον γιακά και τον υποβάλλει σ’ ένα διαλογιστικό ταξίδι, από τα μαγευτικά βουνά των Ιμαλαΐων μέχρι το πνευματικό κέντρο της Ινδίας. Για τον θεατή, αυτό το ταξίδι δεν είναι η απεικόνιση μιας ιστορίας αλλά ένα αυθόρμητο προσκύνημα στον Κινηματογράφο της Εικόνας.
