Σκηνοθεσία: Πολ Σρέιντερ
Παίζουν: Ήθαν Χωκ, Αμάντα Σάιφρεντ
Διάρκεια: 113′
Ένας μοναχικός και λιγομίλητος άνδρας, ολότελα χαμένος σε μύχιες σκέψεις και βασανιστικά ανείπωτα. Βυθισμένος σε μια ασκητική επαναληψιμότητα, σε μία εργώδη και δωρική καθημερινότητα. Το σπίτι του σπαρτιατικό, λιτό κι απέριττο, οι παρεκκλίσεις που επιτρέπει στον βίο του μηδαμινές. Ένας πάστορας – διαχειριστής μιας εκκλησίας που λειτουργεί περισσότερο ως τουριστική ατραξιόν, παρά ως οίκος προσευχής και εκκλησιασμού.
Ο ίδιος ταλαιπωρείται από τύψεις και ενοχές, από πένθιμα φορτία και βάρη που δεν του επιτρέπουν πλέον ούτε καν να προσευχηθεί. Η θερμή παράκληση μιας νεαρής γυναίκας να μιλήσει στον σύζυγό της, ο οποίος βρίσκεται στα πρόθυρα του νευρικού κλονισμού, φλερτάροντας επικίνδυνα με αλόγιστα ξεσπάσματα βίας, ταράζει συθέμελα τον ιερέα. Τον φέρνει εκ νέου σε επαφή με την αποστολή του ως πνευματικού καθοδηγητή, τον ωθεί να συγκρουστεί με τους εσωτερικούς του δαίμονες. Πάνω απ’ όλα, τον παρακινεί να αναλάβει δράση, καθώς αρνείται να αρκεστεί στον ρόλο του παπαγαλίζοντος παρηγορητή.
Ο Πολ Σρέιντερ, σεναριογράφος 4 ταινιών του Μάρτιν Σκορσέζε (Ο Ταξιτζής, Οργισμένο είδωλο, Ο τελευταίος πειρασμός και Σταυροδρόμια της ψυχής) και σκηνοθέτης 18 ταινιών, εξερευνά με θαυμαστή συνέπεια -αν και όχι πάντοτε με επιτυχία όταν βρίσκεται στην καρέκλα του σκηνοθέτη- τις ίδιες ζοφερές περιοχές της ανθρώπινης ψυχής. Κοινός παρονομαστής, σχεδόν πάντα, η εσωτερική μάχη του κεντρικού ήρωα απέναντι στην αμαρτία και το άχθος μιας ενοχής, σχεδόν προπατορικής και προϋπάρχουσας.
Οι ήρωες του Σρέιντερ είναι αυτοκαταστροφικοί, μόνιμα μπλεγμένοι σε μια δίνη αιδούς και ταραχής που τους οδηγεί με σταθερά βήματα προς μια άγρια κατηφόρα συντριβής. Όλα τα ντροπιασμένα και αμήχανα τέκνα του Σρέιντερ, ο Τράβις Μπικλ, ο Τζέικ Λα Μότα, ο Τζούλιαν Κέι (του American Gigolo [1980], που σκηνοθέτησε ο Σρέιντερ), αν το καλοσκεφτούμε ακόμη και ο καζαντζακικής προέλευσης Ιησούς, είναι ψυχές που βολοδέρνουν μανιασμένα, αποκαμωμένες από την αυτολύπηση και τις δοκιμασίες, στις οποίες έχουν αυτό-υποβληθεί, ανήμπορες να ησυχάσουν αν δεν αγγίξουν πρώτα τον απόλυτο πάτο του πηγαδιού.
Ο Σρέιντερ, γόνος αυστηρότατης οικογένειας πουριτανών Καλβινιστών, γνωρίζει από πρώτο χέρι τα θεμέλια του Προτεσταντισμού, ο οποίος εδράζεται, τόσο ως θρησκευτικό δόγμα όσο και στις κοινωνικό-πολιτικές προεκτάσεις του, σε ένα θεμέλιο λίθο αυστηρά προσωπικής ενοχής. Ο άνθρωπος είναι μονίμως σε θέση αμαρτίας και σφάλματος, μονίμως σε θέση επανόρθωσης και εξιλέωσης, πρόθυμος να συντριβεί προκειμένου να αναγεννηθεί.
Η τιμωρία είναι θέμα εσωτερικής αυτανάφλεξης και όχι εξωτερικής επιβολής ισχύος, η λύτρωση επέρχεται όχι με κατά παραγγελία συγχωροχάρτια (η εναντίωση του Λούθηρου απέναντι στη συγκεκριμένη πρακτική της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας είχε οδηγήσει στην κατάρτιση των περιβόητων 95 θέσεων, που διαδραμάτισαν καταλυτικό ρόλο στη Μεταρρύθμιση) αλλά με ένα συνεχή αγώνα αμφιβολίας και ανελέητης εσωτερικής μάχης για βελτίωση.
Στο First Reformed (ακόμη και ο τίτλος καταδεικνύει τις προτεσταντικές παραπομπές της ταινίας), η πλοκή ξεδιπλώνεται εν είδει προσωπικής εξομολόγησης, μιας πράξης ανακούφισης, δηλαδή, που δεν προβλέπεται από το λουθηρανικό καταστατικό. Ο ήρωας μοιράζεται τον πόνο του μαζί μας, προσπαθεί μάταια να ξαλαφρώσει, ανοίγοντας την καρδιά του, ακόμη και την ύστατη αυτή στιγμή όμως, δεν αφήνεται πλήρως. Σκίζει με αδέξια βιασύνη τις σελίδες του ημερολογίου που κρατά, οι οποίες είχαν γραφτεί σε καθεστώς παραληρήματος. Ανοιγοκλείνει ασταμάτητα τα μάτια, σχεδόν σαν να ντρέπεται να συγκρουστεί με οποιοδήποτε άλλο βλέμμα. Οι στερνές του σκέψεις, ενόσω αποκρυσταλλώνει το απονενοημένο του διάβημα, που φαντάζει εκείνη τη στιγμή μονόδρομος, δεν θα μας γίνουν ποτέ γνωστές.
Ο Σρέιντερ τοποθετεί τον ήρωά του σε ένα σκηνικό λιτότητας και γύμνιας, που φέρνει στο νου τους μπεργκμανικούς διαλόγους με τημ εκκωφαντική σιωπή του θεού, καθώς και Το ημερολόγιο ενός εφημέριου του Ρομπέρ Μπρεσόν. Παράλληλα, φροντίζει να εντοιχίσει όλες τις «επαγγελματικές» συναναστροφές του πάστορα σε κάδρα γεωμετρικής αυστηρότητας, σε κοφτερά τετραγωνισμένα πλαίσια γυαλισμένης ψυχρότητας και ασφυκτικής ακρίβειας.
Την ίδια στιγμή, αντιπαραβάλει με ακατάπαυστη δηκτικότητα τους τύπους των προγραμματισμένων εορταστικών εκδηλώσεων που απορρέουν για τα 250 χρόνια από την ίδρυση της εκκλησίας με την υπόγεια αίσθηση εσωτερικού καθήκοντος που αρχίζει να σιγοτρώει τα σωθικά του ιερέα. Τα όσα εισπράττει ο πάστορας από τους ανωτέρους του αποπνέουν στάθμιση συμφερόντων και πραγματισμό, ενώ αντιθέτως οι κουβέντες του με τη νεαρή γυναίκα που προσέτρεξε σε αυτόν, καθώς και με τον εύθραυστο σύζυγό της, εκφράζουν βουβή θλίψη και βαθιά περισυλλογή.
Χωρίς να λείπουν ορισμένες αστοχίες όπως οι cheesy στιγμές της ιπτάμενης ονειροπόλησης κι η κατάχρηση του subplot του περιβαλλοντικού ακτιβισμού (αν και, βέβαια, το συγκεκριμένο μοτίβο δεν πρέπει να λογιστεί τελείως κυριολεκτικά, καθώς επί της ουσίας συμβολίζει τον απόλυτο πανικό του ανθρώπου μπροστά στο προδιαγεγραμμένο τέλος και το σκοτάδι της ανυπαρξίας) ο Σρέιντερ αντλεί τα μέγιστα απ’ όλα του εκφραστικά μέσα, καθώς και απ’ όλα τα επιμέρους τεχνάσματα αμηχανίας που επιστρατεύει (όπως την ξεκούρδιστη και «πειραγμένη» σκηνή κηδείας).
Και φτιάχνει έναν ήρωα, ο οποίος, προκειμένου να βρει φιλόξενο χώρο για να βολέψει τη δική του ανικανοποίητη αίσθηση ενοχής και αυτοτιμωρίας, βαφτίζεται εκδικητής όλων των φαύλων και των φαρισαίων που λυμαίνονται την Εκκλησία του. Μόνο που τίποτα δεν τελειώνει, αν δεν αναμετρηθείς με την αγάπη. Ακόμη και τότε, όμως, η κατάληξη είναι αβέβαιη. Όπως ένα ξαφνικό μαύρο που γεμίζει την οθόνη, ακριβώς την ώρα που στροβιλίζεσαι διερωτώμενος αν υπάρχει εν τέλει λύτρωση….
