Σκηνοθεσία: Φραντσέσκο Μούντζι
Παίζουν: Μάρκο Λεονάρντι, Πεπίπο Ματσότα, Φαμπρίτσιο Φερακάνε, Τζουζέπε Φούμο
Διάρκεια: 103′
Μεταφρασμένος τίτλος: “Σκοτεινές Ψυχές”
Υπάρχουν κάποιες περιοχές στην Ευρώπη που μοιάζουν ανέγγιχτες από το πλαστό ευρωπαϊκό όνειρο και τον εκσυγχρονισμό που επέβαλε η -αλόγιστα καλπάζουσα- πολιτική ολοκλήρωση των εθνών της Γηραιάς Ηπείρου. Μια από αυτές, στα μάτια του σκηνοθέτη Φραντσέσκο Μούντζι και του συγγραφέα Τζιοακίνο Κριάκο είναι η Καλαβρία, ένα μέρος στο οποίο ο άνθρωπος δίνει ένα συνεχή αγώνα με το παρελθόν του, που καθορίζεται εν πολλοίς από τη μαφία και την καθολική της κυριαρχία.
Στην ταινία συναντάμε τρία αδέρφια με βουκολική καταγωγή και διαφορετική τοποθέτηση ως προς το ζήτημα της μαφιόζικης ηγεμονίας. Ο ένας είναι μεγαλέμπορος ναρκωτικών, συμμετέχοντας έτσι με τον πιο ενεργό τρόπο στο παντοδύναμο οργανωμένο έγκλημα. Ο δεύτερος ειδικεύεται στο ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, ακολουθώντας έναν άλλον πατροπαράδοτο δρόμο της μαφίας. Και ο τρίτος, τραγική φιγούρα και μεγαλύτερος όλων, προσπαθεί να επιβιώσει παράλληλα με το εγκληματικό σύμπαν, κρατώντας τη μαφία έξω από τη ζωή του. Όταν όμως ο γιος του, ο οποίος κατακρίνει τη στάση του πατέρα του, ανασταίνει μια τοπική βεντέτα, τον φέρνει αντιμέτωπο με το συλλογικό παρελθόν που νόμιζε ότι είχε παραμερίσει.
Τι είναι αυτό που κάνει το μαφιόζικο δράμα τόσο έντονο παρότι θεωρητικά είναι εκτός των προσλαμβανόμενων παραστάσεων του μέσου θεατή; Είναι η αίσθηση του αναπόδραστου από το παρελθόν, εκείνη η τραγική όψη των ηρώων και των αντιηρώων που δεν έχουν κατ’ ουσίαν το πρώτο και κύριο δικαίωμα που κάθε δυτικοευρωπαίος θεωρεί πως έχει, αυτό της επιλογής. Η Καλαβρία, όπως απεικονίζεται στην ταινία, είναι ένας τόπος στον οποίο ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να μάχεται την ίδια την Ιστορία με πενιχρά μέσα και με μόνο όπλο την πίστη. Ένα μέρος που όλοι είναι συνένοχοι και κοινωνοί της βίας που διέπει κάθε κοινωνική έκφανση της ζωής. Δικαιούται, λοιπόν, ο άνθρωπος να αυταπατάται περί της δυνατότητας διαφυγής του από αυτό το βλοσυρό τοπίο; Ακόμα και αν απαντήσει κάποιος θετικά, η ίδια η ζωή θα έρθει να καταβαραθρώσει τις ελπίδες του ονειροπόλου.
Η βεντέτα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η πιο ηχηρή επιστροφή και υπενθύμιση του παρελθόντος στο παρόν. Υπενθύμιση της τυραννικής κηδεμονίας που έχει η βία επί της ειρήνης και η εκδίκηση επί της συγχώρεσης. Μία επίδειξη ισχύος της ανυπόφορης και νομοτελειακής πραγματικότητας υπό τη μορφή μαφιόζικων όπλων. Στο σκοτεινό σύμπαν που αριστοτεχνικά έπλασε ο Μούντζι, τούτο καθίσταται πιο σαφές από ποτέ. Κανείς δεν μπορεί να φύγει, αφού στην πραγματικότητα η συλλογική μνήμη είναι εσωτερική. Ως εκ τούτου, ο αγώνας του ανθρώπου απέναντι στην Ιστορία είναι μια από τις σκληρότερες μορφές εσωτερικής αντίφασης, που υπερβαίνει σαρωτικά την ηθική δύναμή του.
Ο αργός ρυθμός και ο ολοένα και αυξανόμενος σπαρακτικός τόνος δένουν άψογα με τη μουντάδα της ατμόσφαιρας και επιτρέπουν στις εσωτερικές συγκρούσεις να αναδειχθούν. Επιπλέον, ο Μούντζι γεμίζει την ταινία του με ωμό ρεαλισμό, όχι τόσο στην ίδια την εικόνα, όσο στο συνολικό κλίμα της ταινίας. Αποφεύγει οποιονδήποτε εξωραϊσμό, κοιτά γενναία και κατάματα τη δυστυχία για την οποία θέλει να μιλήσει και φροντίζει να τη σεβαστεί, χωρίς ούτε μία μελό στιγμή.
Οι Σκοτεινές Ψυχές δεν είναι ένα ακόμα μαφιόζικο δράμα ηθικών αξιών και γι’ αυτό η ταινία δεν εξαντλείται σε ευχολόγια ή κεραυνούς κατά της μαφίας. Αντί όλων αυτών, μοιάζει με υπαρξιακή κατάδυση στην ψυχή ενός ανθρώπου που ζει υπό τη σπάθη του οργανωμένου εγκλήματος και τα ευρήματά της είναι σπουδαία. Για το τυπικό, απόλυτα δικαιολογημένα και τα 9 βραβεία David di Donatello, μεταξύ των οποίων και αυτό της καλύτερης ταινίας.
