Ο Αυστριακός σκηνοθέτης Ούλριχ Ζάιντλ ήταν καλεσμένος του 52ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (Νοέμβριος 2011) κι εμείς είχαμε αδράξει την ευκαιρία για μία μία μίνι συνέντευξη, στην οποία συζητήσαμε για τις βασικές σταθερές και τα κύρια χαρακτηριστικά της σκηνοθετικής του προσέγγισης. Διαβάστε την ευθύς αμέσως.
Οι χαρακτήρες στο έργο σας είναι απογυμνωμένοι, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά. Ας πιάσουμε το πρώτο σκέλος. Τους βλέπουμε συχνά δίχως τα ρούχα τους, με τις ατέλειες, τις πληγές τους, καμία κάλυψη. Το σώμα λειτουργεί ως εκφραστικός καθρέφτης για σας; Είναι ένα μέσο ώστε να υπονοηθεί μία πραγματικότητα δίχως καλλωπισμούς;
Ήθελα πάντα να κάνω «φυσικές» ταινίες. Ήταν ανέκαθεν πολύ σημαντικό για μένα, καθώς, μέσα από τη σκιαγράφηση του ανθρώπινου σώματος, μπορούσα να περάσω αυτό που ήθελα να μεταδώσω. Θα ήταν πάντως υπερβολικό να μιλήσω για «μέθοδο», δεν είναι μία ακριβώς συνειδητή επιλογή, δεν είναι προγραμματισμένο, απλώς προκύπτει στην ταινία. Αυτό που θέλω να σας διευκρινίσω είναι πως δεν θέλω να παρουσιαστεί κάποιος γυμνός αν αυτό δεν βρίσκει ανταπόκριση σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Όσον αφορά τους ηθοποιούς, δεν θέλω να τους βάζω να κάνουν ερμηνευτικά άλματα, μονάχα πράγματα που νιώθουν πως εκείνη τη στιγμή τους αντιπροσωπεύουν. Αυτό που πάντα κοιτάζω με τους ηθοποιούς μου, είναι να καταλάβω πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν, τι μπορώ να απαιτήσω από αυτούς και αν υπάρχει ανάγκη για μία συγκεκριμένη ερμηνευτική τροπή στο φιλμ, να διαπιστώσω αν βρίσκονται στην κατάλληλη διάθεση ώστε να ανταποκριθούν.
Επιστρέφω στους χαρακτήρες σας, στο πνευματικό σκέλος. Απεικονίζονται με αδυναμίες χαρακτήρα, ενίοτε είναι θρησκόληπτοι, δεν έχουν επαφή με την πραγματικότητα, γίνονται βίαιοι, εκδικητικοί. Παρόλα αυτά, νιώθω πως τους αντιμετωπίζετε με τρυφερότητα, δεν τους κρίνετε αυστηρά, σαν να θέλετε να πείτε πως ο καθένας από εμάς θα μπορούσε να καταλήξει έτσι.
Η ανθρωπότητα αποτελείται από ένα σύνολο πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των αδυναμιών και της ασχήμιας, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά. Ο κόσμος γύρω μας θέλει τα πάντα να είναι τέλεια, μία στάση πολύ επιπόλαια. Η κοινωνία μας προσπαθεί να απομονώσει οτιδήποτε δεν θεωρεί τέλειο, τους ανθρώπους προχωρημένης ηλικίας, τους ανάπηρους, μία τακτική επιπόλαια, όπως προείπα. Δεν ξέρω αν έχετε δει την ταινία μου Ο επιστήθιος φίλος, όπου ο πρωταγωνιστής εκφράζει τις πλέον μύχιες σεξουαλικές του σκέψεις, κατά τρόπο που αγγίζει ακραία επίπεδα. Η ακρότητα αυτή είναι μία απλή απόδειξη του πώς μπορεί ένα άτομο να σκέφτεται και να φέρεται διαφορετικά από τα υπόλοιπα.
Μιλώντας με ένα σκηνοθέτη (τον Μεξικανό Κάρλος Ρεϊγάδας) πριν κάποια χρόνια εδώ στη Θεσσαλονίκη, μου είπε πως ενθουσιάζεται με τους μη επαγγελματίες ηθοποιούς όχι μόνο επειδή έχουν ρεαλιστικότερες αντιδράσεις αλλά και επειδή οι ερμηνείες τους είναι στην ουσία αποτέλεσμα της δικής του παρέμβασης μέσα από το ντεκουπάζ, το μοντάζ, τις γωνίες λήψης. Ισχύει κάτι ανάλογο και με εσάς;
Πρέπει να σας διευκρινίσω κάτι. Δεν μπορώ με καμία κινηματογραφική τεχνική να παραγάγω αυτό το οποίο αναζητούσα ψάχνοντας ανθρώπους που ήταν διατεθειμένοι να φανερώσουν τον εσωτερικό τους κόσμο μπροστά στην κάμερα. Καμία κινηματογραφική τεχνική δεν θα μου έδινε αυτό που έδωσαν αυτοί, για αυτό και τους επέλεξα. Ιδιαίτερα στο ντοκιμαντέρ Jesus, you know υπήρχε η αρχική ιδέα να δείξω ανθρώπους την ώρα που προσεύχονται. Ωστόσο, η προσευχή είναι μεγαλύτερο ταμπού στην κοινωνία μας κι από την πορνογραφία, καθότι η πρώτη σε απογυμνώνει εσωτερικά, ενώ η δεύτερη μονάχα εξωτερικά. Επομένως, έψαξα να βρω τους ανθρώπους εκείνους που θα είχαν τη διάθεση να απογυμνώσουν τον εαυτό τους εσωτερικά μπροστά στην κάμερα.
Στο ντοκιμαντέρ In the Basement που ετοιμάζετε (σημ: εν τέλει βγήκε το 2014 στις αίθουσες) αναφέρεστε στον «κόσμο των υπογείων». Μου θυμίσατε και την ιστορία του Γιόζεφ Φριτζλ που είχε κλειδώσει και κακοποιούσε την κόρη του για 24 χρόνια στο υπόγειό του στη Βιέννη. Live ενημερώσεις από το ψυχιατρείο, βίντεο με ανέμελες στιγμές του εγκληματία σε όλα τα κανάλια για να σοκαριστούμε ακόμη πιο πολύ. Συμφωνείτε πώς η κοινωνία μας έχει ανάγκη από τέτοιου είδους ιστορίες με ανθρώπινα τέρατα;
Για μένα, αυτό που συνέβη δεν το χωρά ο ανθρώπινος νους. Ήταν συστηματικό, συνέβαινε για δεκαετίες και παράλληλα αυτός ο άνθρωπος ζούσε μία ζωή έντιμου, χρηστού πολίτη στον έξω κόσμο, σε πλήρη αρμονία με τη δεύτερη ζωή του μακριά από τα μάτια του κόσμου, στο υπόγειο. Κατά τα λοιπά, εξυπακούεται πως η κοινωνία μας θέλει πάντα αποδιοπομπαίους τράγους, ιστορίες τόσο έντονες που μπορούν να αφομοιώσουν τις δικές της αμαρτίες.
Και κάτι τελευταίο. Το φως στις ταινίες σας μου φαίνεται πιο τρομακτικό από το σκοτάδι. Ισχύει;
Φυσικά. Αφού στο φως φαίνονται όλα. Στο σκοτάδι μπορείς να κρύψεις ό,τι θέλεις, να καμουφλάρεις πράγματα, να υπονοήσεις ότι ο τρόμος φωλιάζει σε ένα αθέατο και αόρατο σημείο. Στο φως, τίποτα δεν είναι κρυφό. Και πολύ συχνά, η ομορφιά ασχημαίνει απότομα όταν λουστεί από εκτυφλωτικό φως.
