Σκηνοθεσία: Όρσον Γουέλς
Παίζουν: Όρσον Γουέλς, Ρίτα Χέιγουορθ
Διάρκεια: 87′
Έτος παραγωγής: 1947
Η Κυρία από τη Σαγκάη δεν διέθετε περιθώρια επιλογής ή ελιγμών. Το ραντεβού με την αθανασία είχε κλειστεί από πολύ νωρίς, προτού καλά καλά συλληφθεί ως αρχικη ιδέα. Ο Όρσον Γουέλς, το καλοκαίρι του 1946, ανέβαζε μία σατιρική θεατρική διασκευή του διάσημου μυθιστορήματος Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες, του Ιουλίου Βερν. Όταν ο παραγωγός Μάικλ Τοντ αποσύρθηκε από το πρότζεκτ, ο διαχρονικά αυτοκαταστροφικός Όρσον αποφάσισε να αυτό-χρηματοδοτήσει το όλο εγχείρημα. Και μόλις, κατά τα ειωθότα, στέρεψε η κάνουλα, δέχτηκε να σκηνοθετήσει την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου If I Die Before I Wake, του Σέργουντ Κινγκ, με ένα μόνο αντάλλαγμα: τη χρηματοδότηση του θεατρικού από τον πρόεδρο της Columbia Pictures, τον περίφημο Χάρι Κον.
Κι όπως αναμένετο, όλα κύλησαν στραβά κι ανάποδα. Τα γυρίσματα της ταινίας ξεκίνησαν το φθινόπωρο του 1946, αλλά η ταινία προβλήθηκε στις ΗΠΑ το καλοκαίρι του 1948, έχοντας υποστεί ανελέητο «ψαλίδι» και σοκαριστικές περικοπές. Τα αισθήματα μίσους ανάμεσα στον Κον και τον Γουέλς ήταν αμοιβαία, με τον πρώτο να φλερτάρει με το εγκεφαλικό με όλες σχεδόν τις ακραίες (για την εποχή, αλλά και όχι μόνο) καλλιτεχνικές επιλογές του Γουέλς. Με το κόψιμο και το ξανθό ξέπλυμα της πλούσιας κόκκινης κόμης της Ρίτα Χέιγουορθ, με την οποία ο Γουέλς ήταν παντρεμένος εκείνη την εποχή, με τη σχέση τους όμως να έχει αγγίξει πάτο από κάθε άποψη. Με τα εκτεταμμένα γυρίσματα σε φυσικούς χώρους, με τη μακράς διάρκειας σκηνή κλιμάκωσης στο λούνα παρκ (την οποία πετσόκοψε σε τρία λεπτά από την αρχική διάρκεια του εικοσάλεπτου!), με το ιδιόρρυθμο χιούμορ που ρέπει μεταξύ παρωδίας και φάρσας στις σκηνές του δικαστηρίου, με τις σκοπίμες σεναριακές «τρύπες», με σχεδόν τα πάντα, αν θέλουμε να ακριβολογούμε.
Η Κυρία από τη Σαγκάη φορτώθηκε με ένα αταίριαστο μουσικό score και κατακρεουργήθηκε στο τελικό μοντάζ, το οποίο έφυγε από τα χέρια του σκηνοθέτη, περνώντας στη δικαιοδοσία της Columbia. Παράλληλα, ο Γουέλς υποχρεώθηκε να ξαναγυρίσει με τρόπο πιο ευσύνοπτο και «κόσμιο» πολλά από τα πλάνα της ταινίας. Ως αποτέλεσμα, ο προϋπολογισμός εκτροχιάστηκε, συμβάλλοντας στη φήμη του Γουέλς ως αλόγιστα σπάταλου σκηνοθέτη, ενώ η αρχική βερσιόν της ταινίας βρισκόταν εντός των προκαθορισμένων ορίων του μπάτζετ. Κι όμως, σε πείσμα όλων των παραπάνω, και παρά το εισπρακτικό Βατερλώ και τη χλιαρότατη κριτική υποδοχή, την εποχή της εξόδου της ταινίας στις αμερικάνικες αίθουσες, η ταινία όχι απλώς βάσταξε στο πέρας του χρόνου, αλλά κατόρθωσε να μετατρέψει κάθε της ατέλεια σε ένεση αθανασίας.
Η οποία αθανασία ήταν, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, εξασφαλισμένη μονάχα από τη μυθική σκηνή του τελικού ξεκαθαρίσματος λογαριασμών στην αίθουσα με τους καθρέφτες και τα όσα έπονται αυτής, η οποία, μέχρι και σήμερα, αποτελεί ένα τεχνικό άθλο που προκαλεί μούδιασμα και απορία. Ο Γουέλς, με την αρωγή της Χέιγουρθ (θα επανέλθουμε σε λίγο σε αυτό), αφαιρεί κάθε κακία από τη μοχθηρότητα, απομακρύνει το κισμέτ από την αίσθηση ανημποριάς που το συνοδεύει σχεδόν εξ ορισμού. Οι ήρωες του The Lady from Shanghai δεν είναι μήτε αρχετυπικά σύμβολα μήτε βέβηλες αποκλίσεις από την καθεστηκυία μεταφυσική.
Είναι αυτόβουλοι και καλοδεχούμενοι εισβολείς σε ένα κόσμο που έχει πλέον χάσει την ικανότητά του να φανεί ακόμη και τραγικός. Είναι ξεθωριασμένα ίχνη που εξακολουθούν να πιάνουν όγκο, σκιές του δικού τους ίσκιου που δεν φαίνεται πια. Υποτιθέμενες υπάρξεις που δεν μπορούν καν να βιώσουν την ηδονή της ύβρεως, την (αυτοδίκαιη) τιμωρία, τον λυτρωτικό χαμό, την ικάρια αλαζονεία. Είναι μαριονέτες σε ένα αποκρουστικό παιχνίδι, χωρίς καν να υπάρχει μαριονετίστας. Δεν βρίσκουν την παρηγοριά του άνωθεν εμπαιγμού, δεν είναι ούτε κατά διάνοια αθώοι, δεν είναι καν ένοχοι.
Όπως προείπαμε, ο Γουέλς βρίσκει ιδανικό σύμμαχο στο πρόσωπο της Χέιγουορθ για το το σύμπαν που κατασκευάζει, το οποίο περνά από τη μηδενιστική απολυτότητα στα άφατα και αχόρταγα σημαινόμενα σε χρόνο dt. Η Χέιγουορθ επιφορτίζεται με ένα ρόλο σαδιστικά συγγενεύοντα με την προσωπική της ζωή, στην οποία βολόδερνε ως καρυδότσουφλο σε σχέσεις και γάμους που είχαν ως σκοπό το βαλσάμωμα της εκτυφλωτικής της περσόνας. Συγχρόνως, όλες οι υπόγειες λεπτομέρειες του χαρακτήρα της βροντοφωνάζουν τον χαρακτηρισμό του Γουέλς για την ίδια ως «το πιο αυθεντικά θλιμμένο πλάσμα που έχω δει ποτέ στη ζωή μου».
Το συγκεκριμένο κάστινγκ, σε συνδυασμό με το σχεδόν «σαμψωνικό» κόψιμο των μαλλιών της Χέιγουορθ, αντανακλούν την πορεία της real life σχέσης των δυο πρωταγωνιστών. Η βία της αποξένωσης, η τραγικότητα της κάποτε εγγύτητας που προοριζόταν εξαρχής για την καταστροφή. Ως εκ τούτου, η Ρίτα ενσαρκώνει μία femme fatale εν πολλοίς πιο σύνθετη από τον καθιερωμένο νουαρικό κανόνα. Δεν είναι ένας αμφίσημος Ιανός, δεν είναι μία πηγή νοσηρής απληστίας και εξουσίας που αποσκοπεί στην καταστροφή του κυρίως ήρωα. Είναι μία φιγούρα αυθύπαρκτη και αυτοτελώς τραγική, βυθισμένη στην αναγκαιότητα βίαιης αποκατάστασης μίας τάξης πραγμάτων που δεν μπορεί να αποκατασταθεί με τίποτα.
Την ίδια στιγμή, ο Γουέλς επωμίζεται σχεδόν με εργαστηριακή τελειότητα το βάρος ενός ήρωα που διαθέτει ένα ευτραφές και χορταστικό Εγώ, που υπερβαίνει τα εφιαλτικά δεδομένα χάρη στον φιλοσοφικό του πληθωρισμό. Ο ήρωας που υποδύεται είναι κουλ χωρίς να ξεχειλίζει από μαγκιά, είναι καταραμένος αλλά ποτέ άβουλος, είναι δεκτικός στην εξαπάτηση χωρίς να δείχνει αφελής, είναι γνώστης της βαθύτερης κατάστασης χάους που τον περιβάλλει, ενώ δεν έχει την παραμικρή ιδέα περί του τι ακριβώς του συμβαίνει.
Αν όλα είχαν κυλήσει όπως ακριβώς τα επιθυμούσε ο Γουέλς, ίσως Η Κυρία από τη Σαγκάη να στρογγυλοκαθόταν στην κορυφή της φιλμογραφίας του. Τώρα, όμως, δεσπόζει στο Έβερεστ των σκυλεμένων αριστουργημάτων. Κανένας θρίαμβος άνευ κόστους δεν έχει γούστο, εξάλλου.
