Σκηνοθεσία: Banksy
Παίζουν: Τιερί Γκέτα, Banksy
Διάρκεια: 87’
Μεταφρασμένος τίτλος: «Banksy: η τέχνη στον δρόμο»
Προτού μπούμε στο ψητό μιας ταινίας που έφτασε να διεκδικεί το Όσκαρ Καλύτερου Ντοκιμαντέρ για το 2010, ας μάθουμε 2-3 πραγματάκια για αυτό το μυστηριώδες όνομα που βρίσκεται στην καρέκλα του σκηνοθέτη. Ο Banksy γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μπρίστολ της Αγγλίας και αυτή τη στιγμή λογίζεται ως ο νούμερο ένα street art καλλιτέχνης παγκοσμίως. Δεν έχει αποκαλύψει ποτέ το πραγματικό του όνομα και αρνείται πεισματικά να φανερώσει το πρόσωπό του. Τα έργα του στους δρόμους του Λονδίνου είναι πραγματικά σπάνιας ομορφιάς και έχουν φτάσει στο σημείο να θεωρούνται τουριστικά αξιοθέατα.
Στα πιο διάσημα εγχειρήματά του συγκαταλέγονται: α) ορισμένα ειρηνιστικά γκραφίτι, ζωγραφισμένα στο διαβόητο Τείχος που κατασκεύασε το Ισραήλ στη Δυτική Όχθη, β) το κρέμασμα ενός έργου του και μιας συνοδευτικής επεξηγηματικής ετικέτας σε μία αίθουσα της Tate Britain, ανάμεσα σε δύο άλλα εκθέματα και κάτω από τη μύτη των υπεύθυνων και των καμερών ασφαλείας, γ) η τοποθέτηση ενός ομοιώματος που φέρνει στο νου κρατούμενους του Γκουαντάναμο, σε ένα τρενάκι στη Disneyland.
Οι απόψεις εύλογα διίστανται για την περσόνα του, καθώς ο Banksy φαίνεται να ακροβατεί μεταξύ δύο άκρων. Αφενός, ένας πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης, ένας αισθητικός ακτιβιστής που παρεμβαίνει με στιλ και χάρη στο κοινωνικό τοπίο. Αφετέρου, ένας ζάμπλουτος τύπος που έχει εκμεταλλευτεί στο έπακρο το γεγονός πως η τέχνη του έχει μετατραπεί σε μόδα και πουλά τα έργα του έναντι αστρονομικών ποσών σε δημοπρασίες. Από τη μία, ένα υπέρ-ταλαντούχο τέκνο μιας σαγηνευτικής underground κουλτούρας. Από την άλλη, ένας ικανότατος μαρκετίστας που παίζει στα δάχτυλα τα τερτίπια της δημοσιότητας και της διαφήμισης.
Βαδίζοντας σε παρόμοιο δρόμο με αυτόν του δημιουργού του, δεν είναι καθόλου εύκολο να αποφανθεί κανείς αν το Exit Τhrough the Gift Shop είναι ένα ντοκιμαντέρ ή ένα mockumentary (από τις λέξεις «mock» και «documentary», ένα κινηματογραφικό είδος δηλαδή, όπου η μυθοπλασία προβάλλεται με τεχνικές και στιλ ντοκιμαντέρ). Η πιο σωστή απάντηση στο ερώτημα είναι πως μάλλον δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία η ταμπέλα. Αυτό που μετρά είναι πως το Exit Through the Gift Shop είναι ένα πανέξυπνα στημένο και άρτια εκτελεσμένο κινηματογραφικό παιχνίδι.
Αρχικά, μας πλασάρεται ως ένα αυτοσχέδιο ντοκιμαντέρ που ετοιμάζει ένας θεοπάλαβος Γάλλος, ο Τιερί Γκέτα, με θέμα τα ενδότερα της street art. Ο Γκέτα μας συστήνεται ως ιδιοκτήτης ενός vintage καταστήματος ρούχων στο Λος Άντζελες, καθώς και ως μανιώδης ερασιτέχνης κινηματογραφιστής. Σε ένα ταξίδι στην πατρίδα του έρχεται σε επαφή με έναν ξάδερφό του, ο οποίος τυγχάνει να είναι κι ένας εκκολαπτόμενος καλλιτέχνης του δρόμου. Αυτό ήταν, η πρώτη σπίθα έχει ανάψει και ξεκινούμε την κατάβασή μας στα άδυτα ενός κόσμου που σκαρφαλώνει στο σκοτάδι και δίνει χρώμα στους γκρίζους τοίχους της αστικής καθημερινότητας.
Ο Γκέτα γίνεται η σκιά κάθε αξιόλογου street bomber σε Παρίσι και Λος Άντζελες, έχοντας ένα μόνο ανεκπλήρωτο στόχο. Σωστά το μαντέψατε, να συναντήσει κάποτε τον κορυφαίο του είδους, τον Άγγλο ονόματι Banksy, όνειρο που τελικά θα πραγματοποιηθεί ολότελα τυχαία (αν θέλουμε, το πιστεύουμε αυτό). Ποιο είναι όμως το catch στην όλη ιστορία; Πάνω που η λάγνα και ηδονοβλεπτική (και υποτιθέμενα κρυφή) ματιά στην underground σκηνή αρχίζει να επαναλαμβάνεται και να ξεφτίζει, ξαφνικά οι ρόλοι αντιστρέφονται. Ο Τιερί Γκέτα από παρατηρητής μετατρέπεται σε αντικείμενο παρατήρησης. Αυτός που παρατηρεί πλέον δεν είναι άλλος από τον περίφημο Banksy.
Αυτό που καταλήγουμε να παρακολουθούμε στην τελική στροφή της ταινίας είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια κρυφή ματιά σε έναν αθέατο κόσμο. Κάτι πολύ πιο περίπλοκο από την αιχμαλώτιση των στιγμών μιας κουλτούρας με την οποία δεν είμαστε εξοικειωμένοι. Ο Banksy σκηνοθετεί ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο στην ουσία του πράγματος έχει στον πυρήνα του την λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ αλήθειας και ψέματος. Τα θολά όρια μεταξύ του φαίνεσθαι και του είναι. Ένα ντοκιμαντέρ που καταπιάνεται με την ίδια του τη φύση και διερευνά κατά πόσο είναι εφικτή η «τεκμηρίωση». Το ψέμα, όταν διακοσμείται με αρκετή αλήθεια, καταλήγει αληθινό. Αυτό που φαίνεται, μέσα από τη συνεχή αναπαραγωγή του, καταλήγει όντως να υπάρχει.
Ταυτόχρονα, βλέπουμε ένα απολαυστικό σχόλιο για μία πλειάδα θεμάτων που θίγονται αβίαστα, χωρίς να προαναγγέλλονται με ντουντούκα. Ένα σχόλιο δοσμένο με χιούμορ, ρυθμό και ευστροφία. Για τη ματαιοδοξία της ανθρώπινης φιλοδοξίας. Για τις διαδρομές που φέρνουν στο προσκήνιο οι εμμονές. Για την κυνική παραδοχή των κανόνων ενός άσχημου παιχνιδιού που πλέον ισχύει για όλους, με πρώτο και καλύτερο τον ίδιο τον Bansky. Για την εφήμερη χροιά της μόδας και την «κατανάλωση» της τέχνης. Για ένα κόσμο που θέλει να αμφισβητήσει τους κώδικές του και κατόπιν να εμπορευματοποιήσει την αμφισβήτηση αυτή, για να ξαναφέρει τα πάντα σε μεγέθη που μπορεί να διαχειριστεί. Τελειώνοντας τη θέαση, πάντως, μην βάλετε και το χέρι σας στη φωτιά πως όλα αυτά που είδατε όντως ισχύουν 100%…
