Ημέρα έκτη: Σάββατο 13 Σεπτεμβρίου
Να φοβάσαι τ’ άστρα του νοτιά
Ταινία τεκμηρίωσης είναι η απόδοση που επιφυλάσσει η γλώσσα μας στον διεθνή όρο ντοκιμαντέρ. Πώς τεκμηριώνεις κάτι άραγε; Ίσως χαράσσοντας μια ευθεία γραμμή από το ξεκίνημα και τις πρώτες φράσεις που ακούγονται έως το φινάλε, καταδεικνύοντας ότι αυτό που προκύπτει μετά από όσα έδειξε η κάμερά σου είναι η φυσική εξέλιξη. Μια ευθεία ενώνει σ’ ετούτη τη δουλειά του Χρήστου Καρτέρη το γεμάτο σημάδια από τη φθορά του χρόνου παρατημένο κάπου πλοίο των πρώτων πλάνων με τον κουρασμένο από τη βάσανο της ζωής, πόσω μάλλον της ναυτικής ζωής, ήρωά μας. Ο μαστρο-Κώστας, που μας γνωρίζει η ταινία, είναι μόνος με τα καναρίνια και τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του, ρυτιδιασμένος και πλημμυρισμένος αναμνήσεις. Αναμνήσεις από τη θάλασσα και τη μοναξιά της (κι ας ήταν γύρω του αρκετοί νοματαίοι όταν ταξίδευε), αλλά και από τη γυναίκα που αγάπησε και τον συντρόφευσε στις λιγοστές επισκέψεις του στη στεριά και κατόπιν στην απόσυρση στα εγκόσμια. Όμως η πικρή πραγματικότητα, που κινηματογραφεί ο σκηνοθέτης ενός σεμνού και μετρημένου μικρομηκάδικου ντοκιμαντέρ σαν κι αυτό, έρχεται να ολοκληρωθεί με το φυσικό τέλος του πρωταγωνιστή μιας ιστορίας καθημερινών δρομολογίων στο ατέλειωτο νερό των ωκεανών. Κι αυτό καθιστά το Να φοβάσαι τ’ άστρα του νοτιά από μόνο του άξιο λόγου ενθύμιο στο χωροχρόνο. Και γλυκόπικρη ανάμνηση για τον ίδιο τον Καρτέρη προφανώς…
Κρύο;
Καιρός για δύο, κατά το γνωστό σλόγκαν! Καιρός για να σμίξουν, έστω πολύ ετεροχρονισμένα, το αγόρι και το κορίτσι που στο σχολείο κοιτάζονταν, αλλά δεν μετέτρεπαν αυτό το έντονο κοίταγμα σε φλερτ ή σχέση. Αντίθετα, το αρσενικό πάσχιζε να επιβληθεί στο θηλυκό με bullying και βίαιη συμπεριφορά, προκειμένου να κάνει τα χατίρια της τσακαλοπαρέας του. Μια ιστορία έρωτα και (όχι αναρχίας, αλλά) αμνησίας είναι τούτη η ταινία του Ανδρέα Κοντόπουλου, με all star cast, όπου περιλαμβάνονται οι Ανδρέας Κωνσταντίνου, Σοφία Κόκκαλη και Χάρης Φραγκούλης. Ωραία η ασπρόμαυρη φωτογραφία, ειδικά στα πλάνα των δρόμων της Αθήνας, αλλά και στην αποτύπωση των προσώπων, αλλά ανεπαρκές το σενάριο, καθώς τα όσα λέγονται, γίνονται και υπονοούνται δεν εξελίσσονται επαρκώς στα 14 λεπτά. Ίσως αυτό να είναι υλικό για μια μεγάλου μήκους, που να αναδείξει τα σκόρπια συστατικά της υπόθεσης, ενώ ο χειρισμός της κάμερας είναι εξαιρετικός και εμπνέει ότι ο Κοντόπουλος το έχει, αν επιμείνει και ξεδιπλωθεί περισσότερο…
Μαγκνταλένα Χάουζεν: Παγωμένος Χρόνος
Καλός ντοκιμαντερίστας ο Γιάννης Καρπούζης, βραβευμένος άλλωστε και στη Θεσσαλονίκη με το Νίκος Καρούζος: ο δρόμος για το έαρ πέντε χρόνια πριν. Περιμέναμε λοιπόν με βεβαιότητα μια αξιόλογη δουλειά απ’ αυτόν. Δεν μας διέψευσε. Το ντοκιμαντέρ του Μαγκνταλένα Χάουζεν: Παγωμένος χρόνος είναι υψηλής αισθητικής και εξαιρετικής σύλληψης. Τόσο εξαιρετικής που το παρακολουθείς πιστεύοντας ότι είναι όντως ντοκιμαντέρ, ενώ δεν είναι! Εφευρίσκοντας έναν χαρακτήρα, την ομώνυμη φωτογράφο, ο σκηνοθέτης αποτυπώνει μέσα από σειρά φωτογραφιών και πλάνων, καρέ παγωμένων και κινούμενων, μια ιστορική περίοδο, όχι της Ελλάδας, αλλά της Γερμανίας, κάτι λογικό μια που η ηρωίδα του είναι Γερμανίδα και η γλώσσα του φιλμ τα γερμανικά. Καταγράφει το πέρασμα από τη δεκαετία του ’60 και τη διαιρεμένη πατρίδα της, όπου η αριστερά έψαχνε τρόπο έκφρασης μέσα από οργανώσεις ένοπλης πάλης εντός των πόλεων, έως την επανένωση και ισχυροποίηση εκ νέου της χώρας. Παράλληλα, φτιάχνει πιστευτές ερωτικές αναμνήσεις της, απογοητεύσεις, καταθλίψεις, τη δείχνει να ταξιδεύει σε μακρινά απόκοσμα τοπία, να γυρνά πίσω, να επανεκκινεί. Και, κάπου εδώ, με λίγο θράσος αφηγηματικό, φέρνει και την Ελλάδα στο προσκήνιο, ως τόπο μαρτυρίου και εξέγερσης, ως ενθύμιο της προσπάθειας της Γερμανίας και όλων των κατά καιρούς δυνατών της υφηλίου να επιβληθούν άνευ όρων και ντροπής επί των μικρών του κόσμου. Όμορφο πείραμα, απολαυστική εικόνα, θαυμάσιο αποτέλεσμα, έστω κι αν η σύνδεση με τα καθ’ ημάς έρχεται αρκετά απότομα και όχι απολύτως πειστικά…
Ρίζες
Ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης σκηνοθετεί μια πολύ ιδιαίτερη ταινία για τους μετανάστες που εγκαταστάθηκαν τελικά μόνιμα στη νέα πατρίδα τους, τη νιώθουν ως τέτοια, αλλά δεν σβήνει ποτέ και η μνήμη της παλιάς, ειδικά μάλιστα αν από την τωρινή τους χωρίζουν κάποια συνοριακά χιλιόμετρα. Έχοντας ως πρωταγωνιστή τον εξαίρετο Αλβανό ηθοποιό Καραφίλ Σένα, που ζει στη χώρα μας δεκαετίες, προφανέστατα στηρίζει πάνω του όλο το εγχείρημα και μάλιστα πιθανά (αυτό μπορεί να μας το βεβαιώσει μόνο ο ίδιος ο πρωταγωνιστής του) το σενάριό του είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, μια που ο ήρωας λέγεται Καραφίλ. Ένας άνθρωπος που ονειρεύεται στα αλβανικά, αλλά ζει ελληνικά, μοιρασμένος σε δυο γειτονικούς τόπους, με την ανάμνηση ενός χαμένου καλύτερου φίλου, με τον οποίο μαζί τόλμησαν το πέρασμα κάποτε: αυτό είναι το story, εμπλουτισμένο με την αναζήτηση ενός δέντρου. Δέντρου της ζωής, δέντρου σαν εκείνο της θυσίας του Ταρκόφσκι, δέντρου που μπορεί να υπάρχει και μόνο στη φαντασία του, αλλά δίνει το κίνητρο, στο ψάξιμο για τις ρίζες του. Σαφώς δυνατή ιδέα, ωστόσο ελάχιστα λειτουργικό το “άπλωμά” της στα περίπου 22 λεπτά διάρκειας.
Τα κρυμμένα από την ίδρυση του κόσμου
Κέβιν Γουόκερ και Ειρήνη Ζαχαριάδη υπογράφουν από κοινού αυτό το 27λεπτο ντοκιμαντέρ. Νίσυρος, ηφαίστειο που μαγνητίζει, ένα εκκλησάκι στο ψηλότερο σημείο, που λέγεται –πώς αλλιώς;– Προφήτης Ηλίας… στο μαγευτικό τοπίο ενός ερημωμένου χωριού, που κατοικείται από 9 (ολογράφως εννέα!) ανθρώπους, ο ιερέας έχει νέα για τους εναπομείναντες. Δεν έμεινε πια χώρος στα κοιμητήρια για να θαφτεί ο πρόσφατος νεκρός και είναι ώρα να ξεθαφτούν οι παλιοί για να χωρέσουν όσοι ελάχιστοι ακόμα ζουν εκεί και η ώρα τους καταφθάνει, μια που νέος δεν υπάρχει για δείγμα. Δεν χωράει αμφιβολία ότι αυτό που νιώθει κανείς βλέποντας το πόνημα των δυο σκηνοθετών είναι δέος, συγκίνηση, φόβος, ρίγος. Είναι από τις σπάνιες φορές που ένα μικρού μήκους ντοκιμαντέρ είναι τόσο επαρκές και χτυπάει ολοκληρωτικά στο στόχο του, ταράζει, ξυπνά από τον λήθαργο της καθημερινότητας. Πλάι στην προφανή αναφορά στην εγκατάλειψη των νησιών της άγονης γραμμής και γενικότερα των χωριών, που σβήνουν από μέρα σε μέρα, έρχεται με μαεστρία η ιερή προσέγγιση του θανάτου, των λειψάνων. Όσοι βίωσαν εκείνη την ώρα, όταν ένα νεκροταφείο σε καλεί να… του αδειάσεις τη γωνιά των δικών σου ατόμων, γιατί έχουν σειρά οι επόμενοι, γνωρίζουν – και ο γράφων ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία… Ξαναζούν με τα καταληκτικά πλάνα του φιλμ την τελετουργία, ίσως μάλιστα θυμούνται ότι ένα βράδυ πριν προβούν σε μια παρόμοια εκταφή, κάτι συνέβη, ίσως να μη μετακινήθηκε μια καρέκλα όπως στην ταινία, ίσως απλώς να ένιωσαν ότι όταν ονειρεύτηκαν τον χαμένο άνθρωπό τους, το όνειρο δεν έμοιαζε σαν τέτοιο!
