Πανικός στην πρωινή δημοσιογραφική προβολή του Okja του Bong Joon Ho. Τα πράγματα δεν πήγαν καλά με την προβολή (προβολή σε λάθος aspect ratio), σε σημείο οι παρευρισκόμενοι δημοσιογράφοι να αρχίσουν να γιουχάρουν! Το Netflix, που έχει τα δικαιώματα της ταινίας, έβγαλε δελτίο τύπου ζητώντας συγνώμη και αναλαμβάνοντας εν μέρει την ευθύνη για το πρόβλημα που εμφανίστηκε στην προβολή. Στη συγκεκριμένη προβολή επέλεξα να μην παρευρεθώ. Για ιδεολογικούς λόγους. Τι νόημα έχει να δω μια ταινία που δεν θα βγει στις κινηματογραφικές αίθουσες, αλλά σε λίγες εβδομάδες θα μπορούμε να δούμε στο ιδιότυπο συνδρομητικό κανάλι;
Τι γυρεύει αυτή η ταινία σε ένα φεστιβάλ κινηματογράφου, όπως αυτό των Καννών, και μάλιστα στο διαγωνιστικό τμήμα; Πείτε με παλιομοδίτη αλλά όχι, ευχαριστώ, δεν θα πάρω. Κι αν το μέλλον του σινεμά είναι η τηλεόραση, so be it! Μέχρι τότε, όμως, τις ταινίες τις βλέπουμε στις κινηματογραφικές αίθουσες, για τις οποίες είναι γυρισμένες. Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Netflix στην τι βι! Κατά τα άλλα, ένα ψιλόβροχο νωρίς το πρωί κι ένας δυνατός αέρας νωρίς το απόγευμα ήρθαν για να διαταράξουν ελαφρώς τη λιακάδα που βιώνουμε εδώ πέρα. Σε ό,τι αφορά, πάντως, τα φάουλ των διοργανωτών, θα επανέλθω.
Για σήμερα, όμως, σας έχω μία ταινία από το διαγωνιστικό τμήμα, το οποίο, μέρα με τη μέρα δείχνει ότι είναι δομημένο από σπουδαία φιλμ. Που χάνουν –τα περισσότερα από όσα είδαμε ως τώρα– τον τίτλο του αριστουργήματος στα σημεία. Αλλά, ναι, προκαλούν συζητήσεις, βάζουν το μυαλό να δουλέψει, αναγκάζουν τον θεατή όχι απλώς να παρακολουθεί, αλλά να παίρνει θέση. Όπως πχ η νέα ταινία του Σουηδού Ruben Östlund, με τίτλο The Square. Αυτή είναι η 4η από τις πέντε ταινίες μεγάλου μήκους που έχει γυρίσει, η οποία προβάλλεται στις Κάννες και η πρώτη που συμμετέχει στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα. Η προηγούμενή του, το σπουδαίο Ανωτέρα βία είχε συμμετάσχει το 2014 στο «Ένα κάποιο βλέμμα», όπου και είχε κερδίσει το Βραβείο της Επιτροπής.
Ο Κρίστιαν είναι ο ευυπόληπτος έφορος του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στην Στοκχόλμη, ένας διαζευγμένος πατέρας δύο ανήλικων κοριτσιών, που οδηγεί ηλεκτρονικό αυτοκίνητο μάρκας Tesla κι ένας άνθρωπος που βοηθάει τους επαίτες γύρω του όποτε μπορεί –πολλές φορές, όμως απλά τους λέει πως δεν έχει μετρητά. Επόμενο μεγάλο έκθεμα του μουσείου είναι το Τετράγωνο ή η Πλατεία, μια εγκατάσταση μιας καλλιτέχνιδας από την Αργεντινή, που καλεί τους περαστικούς να επιδείξουν αλτρουισμό, θυμίζοντάς τους το ρόλο που οφείλει να υπηρετεί κάθε υπεύθυνο μέλος της κοινωνίας. Καμιά φορά, όμως, είναι δύσκολο να παραμείνεις πιστός στα ιδανικά σου.
Μια μέρα, χωρίς να το καταλάβει, ο Κρίστιαν πέφτει θύμα ενός καλοστημένου κόλπου μέσω του οποίου του κλέβουν το πορτοφόλι και το κινητό του. Με την παρότρυνση ενός συνεργάτη του, αντιδράει επιθετικά, γεγονός που αφενός έχει αποτέλεσμα (του επιστρέφονται τα κλεμμένα), αφετέρου προκαλεί και παρενέργειες. Κάπως έτσι, βρίσκεται αντιμέτωπος με μια δημοσιογράφο (με την οποία κάνει και σεξ), αλλά και τους μαρκετίστες που προσλαμβάνει το μουσείο για να προωθήσει την έκθεση, οι οποίοι ετοιμάζουν μια καμπάνια που μπορεί να χαρακτηριστεί τουλάχιστον ανήθικη. Η έκρηξη του ανεξέλεγκτου Κρίστιαν οδηγεί αυτόν, όπως και το μουσείο, σε κρίση.
Ο Κρίστιαν είναι όμορφος. Ο Κρίστιαν είναι ετοιμόλογος. Ο Κρίστιαν ξέρει να κάνει τις μπούρδες που λέει να ακούγονται ωραία. Ο Κρίστιαν ξέρει από σύγχρονη τέχνη. Ή προσποιείται ότι ξέρει. Το σίγουρο είναι ότι οι άλλοι πείθονται. Ο Κρίστιαν είναι ένας μεσοαστός. Ξέρει κόσμο. Ξέρει πολύ κόσμο. Ξέρει έναν από τους 251 πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο, από αυτούς που έχουν στην κατοχή τους τον μισό πλούτο ολάκερης της γης! Ξέρει τη σημασία να είσαι αυθεντικός και αυθόρμητος, οπότε τα προβάρει και τα δύο. Όταν (νομίζει πως) σταματάει μια επίθεση ενός άντρα απέναντι σε μια γυναίκα που φωνάζει πως θα τη σκοτώσουν, νιώθει δυνατός, σαν να ξυπνάει μέσα του το αρσενικό, που έχει μετατραπεί σε μετροσέξουαλ. Νιώθει έξαψη. Όταν καταλαβαίνει πως όλο αυτό ήταν κόλπο για να τον κλέψουν δημοσίως θίγεται ο ανδρικός εγωισμός του. Και βάζει πλώρη να πάρει εκδίκηση.
Ο σκηνοθέτης παίρνει όλα τα όπλα του και πυροβολεί αδιακρίτως. Το χιούμορ του και ο σουρεαλισμός του παραπέμπουν από τον συμπατριώτη του Ρόι Άντερσον και τον Μπουνιουέλ, μέχρι τον Χάνεκε και τον Λέος Καράξ! Στην πρώτη γραμμή του πυρός, η τέχνη. Τι είναι τέχνη; Τι είναι σύγχρονη τέχνη; Το να μπει οποιοδήποτε αντικείμενο σε ένα μουσείο το κάνει αντικείμενο τέχνης; Είναι 20 βουναλάκια από χαλίκια μαζεμένα σε έναν μουσείο, τέχνη; Είναι 10 καρέκλες μπλεγμένες η μία πάνω στην άλλη, ακατάστατα, συνοδευμένες από τον ήχο της κατάρρευσής τους σε λούπα, τέχνη; Μπορεί οι ζωγραφιές ενός χιμπατζή να είναι τέχνη; Ναι, γιατί όλα τα παραπάνω ανήκουν δυνητικά σε αυτό που αποκαλούμε σύγχρονη τέχνη. Ένας ακόμα τρόπος να διαχωρίζονται οι φτωχοί από τους πλούσιους. Οι μεγαλοαστοί θαυμάζουν την τέχνη – εννοείται ότι δεν καταλαβαίνουν γρι. Κι όταν η τέχνη είναι διαδραστική, ζωώδης, πηγμένη στα ένστικτα, η τέχνη είναι… επικίνδυνη! Τους τρομοκρατεί. Τους γελοιοποιεί: είναι καταπληκτική η σκηνή με τον Ρώσο καλλιτέχνη που «κάνει» τον χιμπατζή σε ένα πάρτι γεμάτο από την αφάν γκατέ της σουηδικής κοινωνίας και τα κάνει γιάμπαλο! Τρόμο να δουν τα μάτια σας!
Αλλά πάντα σε πρώτο πλάνο ο Κρίστιαν. Ο καλός αυτός άνθρωπος. Που βοηθάει τους επαίτες: ξεχασμένοι στο περιθώριο, μόνο ως… εκρηκτική πρώτη ύλη για viral βίντεο μπορούν να χρησιμεύσουν! Ο εραστής: η σκηνή του σεξ με την Elisabeth Moss και η τύχη του… προφυλακτικού, είναι από τις πολύ αστείες της ταινίας. Ο δίκαιος: ζητάει δικαιοσύνη και βάζει να ακούσει… Justice! Ένα τίποτα είναι. Ένας κενός άνθρωπος που δείχνει ωραίος μέσα στα ακριβά του κουστούμια. Και η σύγχρονη τέχνη κάποτε θα είναι κλασική τέχνη, όπως σήμερα κλασική τέχνη είναι η τέχνη που κάποτε ήταν σύγχρονη: η τύχη του αγάλματος με τον έφιππο μπροστά από το μουσείο, που πρέπει να φύγει για να τοποθετηθεί εκεί το Τετράγωνο, η Πλατεία, είναι επίσης από τις πολλές αστείες σκηνές της ταινίας. Μιας ταινίας που μιλάει πέρα από τη σύγχρονη τέχνη και για τη σύγχρονη κοινωνία, που βρίσκεται ολοφάνερα σε ελεύθερη πτώση.
«Θέλετε να βοηθήσετε να σωθεί ένας άνθρωπος;» ρωτάει μια ακτιβίστρια τους περαστικούς στο δρόμο. «Όχι σήμερα» είναι η απάντηση ενός, από εκείνους που δίνουν απάντηση! Όσο οδεύουμε όμως προς το φινάλε νιώθεις να πλησιάζει με φόρα μια… αμηχανία! Μετά από δυόμιση ώρες ταινίας, ο σκηνοθέτης αφήνει υποπλοκές ανολοκλήρωτες (πχ τι γίνεται η σχέση του κεντρικού ήρωα με την Moss;) και θαρρείς και φοβάται να το τραβήξει το πράγμα μέχρι τέλους. Κι εκεί που σκοτώνει με το βαμβάκι και μας κάνει να γελάμε με τα χάλια των δυτικών κοινωνιών, στο τέλος σοβαρεύει. Και ο αμοραλιστής ήρωάς του γίνεται άνθρωπος. Άτσαλα. Βιαστικά. Παρά φύσιν. Παρά τρίχα αριστούργημα!