Σκηνοθεσία: Γιώργος Λάνθιμος
Παίζουν: Κόλιν Φάρελ, Νικόλ Κίντμαν, Μπάρι Κέγκαν, Αλίσια Σίλβερστοουν
Διάρκεια: 121′
Ο Στίβεν Μέρφι είναι ένας καρδιοχειρουργός που φαινομενικά έχει τα πάντα: οικονομική άνεση, όμορφη τετραμελή οικογένεια, επαγγελματική αναγνώριση. Έχει μάλιστα και υπό την προστασία τον Μάρτιν, έναν ψυχικά διαταραγμένο έφηβο. Μεταξύ τους έχουν μια ιδιαίτερη σχέση, καθώς ο Στίβεν είχε χειρουργήσει τον πατέρα του Μάρτιν. Μια επέμβαση από την οποία αυτός δεν επέζησε. Όσο όμως ο Μάρτιν εισχωρεί όλο και παραπάνω στον Οίκο του Στίβεν, οι δεσμοί της οικογένειας υφίστανται ανυπολόγιστη ζημιά, καθώς αποκαλύπτεται ότι αληθής πρόθεση του νεαρού είναι η εκδίκηση για τον αδικοχαμένο πατέρα του.
Από τα πρώτα κιόλας λεπτά είναι σαφές ότι το δημιουργικό ζεύγος των Γιώργου Λάνθιμου και Ευθύμη Φιλίππου θα κινηθεί σε γνώριμες κινηματογραφικές ατραπούς. Το κλίμα της ταινίας είναι εξαρχής βαρύ και σκοτεινό, αλλά φιλοξενεί και τις γνώριμες ειρωνικές και παράξενα κωμικές πινελιές οι οποίες δε λείπουν ποτέ από τις δημιουργίες τους. Παράλληλα όμως, ο Γιώργος Λάνθιμος δοκιμάζει νέες τεχνικές και εξελίσσεται σαν σκηνοθέτης, αρνούμενος να αποκτήσει τόσο πρόωρα μια εντελώς ανελαστική μανιέρα. Πολύ ευρείες γωνίες λήψης, καινούριες ιδέες στα καδραρίσματα, ανοιχτοί χώροι που μοιάζουν πιο ασφυκτικοί από κελιά φυλακής και πολύ κοντινά πλάνα στα πρόσωπα κυριαρχούν στην ταινία και της προσδίδουν ξεχωριστό χαρακτήρα σε σχέση με την προηγούμενη φιλμογραφία του Έλληνα δημιουργού.
Παράλληλα, ο «Θάνατος ενός Ιερού Ελαφιού» είναι η πιο προσβάσιμη στο ευρύ κοινό ταινία του Γιώργου Λάνθιμου. Διαθέτει μια πλοκή η οποία δεν περιπλέκεται ιδιαίτερα και εκτυλίσσεται απολύτως γραμμικά. Η πάντα εντυπωσιακή εικονοπλασία του υπηρετεί πιστά την εξέλιξη της ταινίας και δεν καθίσταται ποτέ αυτοσκοπός. Έτσι, ο θεατής παραμένει συγκεντρωμένος στους χαρακτήρες και τη ζοφερή μοίρα τους. Ο Λάνθιμος επίσης δηλώνει απερίφραστα τις επιρροές του, στις οποίες συγκαταλέγονται ιερά τέρατα του χώρου όπως ο Κιούμπρικ, στον οποίο κλείνει το μάτι ουκ ολίγες φορές, και ο Χάνεκε, στον οποίο αποτίνει έναν συνολικό φόρο τιμής.
Στον πυρήνα της ιστορίας βρίσκεται η αρχαιοελληνική Ιφιγένεια, όπως αχρείαστα ομολογεί και η ίδια η ταινία σε μία από τις ελάχιστες περιττές σκηνές της. Το δίδυμο υιοθετεί και τη δομή της τραγωδίας, τουλάχιστον μέχρις ενός σημείου. Ο χειρουργός είναι αλαζόνας και θεωρεί εαυτόν επίγειο θεό. Οδηγείται σε μία θλιβερή απερισκεψία που κοστίζει μια ανθρώπινη ζωή. Και πρέπει να υποστεί τις συνέπειες των πράξεων του.
Η τιμωρία του όμως δεν έρχεται από κάποιον Θεό, αλλά από τον συν-άνθρωπο Μέρφι, ο οποίος βέβαια δρα με θεϊκή δύναμη. Η ικανότητά του να προξενεί τα δεινά στην οικογένεια του χειρουργού δεν εξηγείται ποτέ στο θεατή, αλλά αυτό είναι επουσιώδες. Το υπερβατικό, άλλωστε, αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της φιλμογραφίας του Λάνθιμου. Στην εν λόγω ταινία όμως διαφέρει πολύ η διαχείριση του παραλόγου εκ μέρους των χαρακτήρων. Υπάρχει συνεχής αμφισβήτησή του, ιδίως εκ μέρους του Μέρφι. Οι χαρακτήρες, συνολικά, μοιάζουν να το αγκαλιάζουν μόνο προς το τέλος.
Ένα βασικό ζήτημα της ταινίας είναι το φινάλε που επέλεξαν οι δημιουργοί για την ιστορία τους. Ο Λάνθιμος, έχοντας κορυφώσει μαεστρικά την ένταση λίγο πριν τη λύση του δράματος, αφήνει εαυτόν εκτεθειμένο από την εύκολη κατάληξη. Ψαλιδίζει τα φτερά του έργου του και φαντάζει αδύναμος να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων που ο ίδιος δημιούργησε. Το πρόβλημα δεν έγκειται στην απόκλιση από την αρχαιοελληνική τραγωδία ή στην πλήρη και εμφατική απουσία οποιασδήποτε κάθαρσης. Ο ακλόνητος φαταλισμός που κυριαρχεί καθ’ όλη τη διάρκεια μπορεί εύκολα να δικαιολογήσει μια τέτοια επιλογή. Η έλλειψη φαντασίας στην κατάληξη μιας τόσο καλοζυμωμένης ιστορίας όμως, που οδηγεί σε μία εύκολη λύση, αφήνει το στίγμα της στη συνολική εικόνα του έργου. Σε ένα φιλμ στο οποίο η αίσθηση του απολύτως αναπόφευκτου σαρώνει τα πάντα από την αρχή, το φινάλε είναι ύψιστης σημασίας για τη συνολική εικόνα.
Κατά τα λοιπά, η ταινία αποτελεί μια τεχνικά άρτια δημιουργία, με την εξαίρεση της μουσικής επένδυσης η οποία είναι σε σημεία υπερβολική. Ο ρυθμός είναι αργός και διεισδυτικός και οι ερμηνείες κινούνται στα γνωστά «ξύλινα» επίπεδα. Παράλληλα, αυτή η ταινία συνιστά μία ακόμα αναζήτηση του διδύμου σχετικά με την έννοια της θυσίας. Φαίνεται ότι αυτή η σύλληψη συναρπάζει τους δημιουργούς και σε αυτό το φιλμ τη διαχειρίζονται με απόλυτη επιτυχία.
Η καλώς εννοούμενη απλότητα της βασικής πλοκής επιτρέπει στους δημιουργούς να μπολιάσουν το έργο τους και με μια σειρά άλλων σκέψεων χωρίς να διαταράσσουν την ισορροπία του. Έτσι, υπάρχουν για άλλη μια φορά σαφείς νύξεις για την καταπιεστική οικογένεια που ευνουχίζει τα μέλη της και την πατρική φιγούρα που κυριαρχείται από τη φιλαυτία της. Παράλληλα, αποδομείται με σαρκαστικό τρόπο και η όλη σύλληψη της αστικής οικογένειας που προσπαθεί να κρύψει την απύθμενη κενότητά της κάτω από το χαλί της υλικής ευμάρειας. Το σαρκαστικό στοιχείο δε λείπει και από τον τρόπο που παρουσιάζεται η αδυναμία των ανθρώπων να συμβιβαστούν με τη μοίρα τους. Οι κανόνες της συμβίωσης, η έννοια της αλληλεγγύης εντός της οικογένειας εγκαταλείπονται και δίνουν τη θέση τους στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης, το οποίο θα μετέλθει κάθε πιθανό εγωιστικό μέσο για να θριαμβεύσει.
Ο Λάνθιμος, με το «Θάνατο ενός Ιερού Ελαφιού» κατατάσσει εαυτόν σε μια κατηγορία δημιουργών με μαζικότερη απεύθυνση. Προσεγγίζει θεατές οι οποίοι απέρριπταν το έργο του μέχρι αυτό το σημείο χωρίς να υποπίπτει σε εκπτώσεις ως προς το καλλιτεχνικό του περιεχόμενο. Αυτό που για κάποιους είναι διεστραμμένη σύλληψη, για το Γιώργο Λάνθιμο είναι η αφετηρία των προβληματισμών του για την ανθρώπινη μοίρα και την έννοια της θυσίας και της δικαιοσύνης. Απλώς, το συνολικό αποτέλεσμα στερείται της συγκλονιστικής πληρότητας που ο Έλληνας δημιουργός έχει δείξει ότι μπορεί να επιτύχει. Παραμένει ωστόσο σαγηνευτικό, σαρδόνιο, και πέρα ως πέρα ερεβώδες.
