Σκηνοθεσία: Τζέιμς Σέιμους
Παίζουν: Λόγκαν Λέρμαν, Σάρα Γκάντον, Τρέισι Λετς, Λίντα Έμοντ
Διάρκεια: 110’
Το εναρκτήριο λάκτισμα δόθηκε με Το Σύνδρομο Πορτνόι (1969), που μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1972, σε σκηνοθεσία Έρνεστ Λίμαν. Επόμενος σταθμός μας Το ανθρώπινο στίγμα (2000), σε σκηνοθεσία Ρόμπερτ Μπέντον, το 2003, με πρωταγωνιστές τους Άντονι Χόπκινς και Νικόλ Κίντμαν. Η συνέχεια δόθηκε με Το ζώο που ξεψυχά (2001), το οποίο γυρίστηκε σε ταινία από την Ιζαμπέλ Κοϊξέ, το 2008, με κινηματογραφικό τίτλο Η ελεγεία ενός έρωτα και πρωταγωνιστές την Πενέλοπε Κρουθ και τον Μπεν Κίνγκσλεϊ. Το πιο πρόσφατο δείγμα γραφής ήταν Η Ταπείνωση (2009), σε σκηνοθεσία Μπάρι Λέβινσον, το 2014, με πρωταγωνιστές τους Αλ Πατσίνο και Γκρέτα Γκέργουιγκ. Το πιο πρόσφατο δείγμα γραφής αποτέλεσε η κινηματογραφική μεταφορά (2017) του συγκλονιστικού μυθιστορήματος Το αμερικάνικο ειδύλλιο (1997), στο σκηνοθετικό ντεμπούτο του Γιούαν ΜακΓκρέγκορ, με πρωταγωνιστές τον ίδιο, την Τζένιφερ Κόνελι και την Ντακότα Φάνινγκ. Ποιος είναι ο κοινός άξονας σε όλα τα παραπάνω; Μα φυσικά η δαιδαλώδης, σκανδαλωδώς οξυδερκής και ασύλληπτα ενδοσκοπική πένα του τιτάνιου Φίλιπ Ροθ.
Οι παραπάνω απόπειρες κινηματογραφικής προσέγγισης των μυθιστορημάτων του Ροθ έχουν, όχι απλώς αποτύχει, αλλά εξ ολοκλήρου ναυαγήσει για έναν απλό και ουσιώδη λόγο. Διότι επιχείρησαν να αναμετρηθούν κατάφατσα με ένα πολύπλοκο και σύνθετο σύμπαν, το οποίο είναι -από κάθε άποψη- τρομακτικά δύσκολα κινηματογραφήσιμο. Πρωτίστως, λόγω της δομής και της διάρθρωσης των μυθιστορημάτων του Ροθ, που μοιάζουν με ρώσικη μπάμπουσκα, με μία καινούργια ιστορία να ξεπηδά συνεχώς από την προηγούμενη, με ασταμάτητες παρεκκλίσεις, παρακάμψεις και παρενθέσεις. Εν δευτέροις, επειδή είναι πραγματικά αδύνατον να ανασυστήσεις μία διαολεμένα πυκνή γραφή που ψηλαφεί την ανθρώπινη ύπαρξη στα κατάβαθά της.
Πώς να καταφέρεις να αποδώσεις τον σκληρό -αλλά ποτέ αβάσιμο- σαρκασμό; Τον ανελέητο φαταλισμό που εκφράζεται με μία λυσσαλέα αγκίστρωση στη ζωή και τις μικρότητές της; Πώς να αναπλάσεις την ανατομία της τόσο ιδιόμορφης εβραίο-αμερικανικής ταυτότητας; Την αφόρητη και δυσβάσταχτη ειλικρίνεια για τις ανθρώπινες προθέσεις, αδυναμίες, νίκες και συντριβές; Πώς να διατυπώσεις με τόση σαφήνεια τη σαρκοβόρα φύση της σεξουαλικής πράξης, σκέψης και επιθυμίας; Την κανιβαλιστική, αλλά και βαθιά απαραίτητη, ανάγκη της ανθρώπινης συνύπαρξης; Ο Ροθ είναι εξ ορισμού απρόσιτος κινηματογραφικά, τόσο από άποψη σκελετού όσο και από άποψη (επ)οικοδομήματος.
Πώς κατορθώνει, λοιπόν, ο –σεναριογράφος του Άνγκ Λι στις ταινίες Φαΐ, ποτό, αρσενικό, θηλυκό (1994), Παγοθύελλα (1997), Τίγρης και Δράκος (2000)- Τζέιμς Σέιμους, στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο, να πετύχει την πληρέστερη και γλαφυρότερη απόδοση της «ροθικής» ψυχής; Απλούστατα, με το να επιλέγει συνετά πότε και πώς να ανεβάσει τους τόνους, με το να μετρονομεί την Αγανάκτηση του ήρωά του. Με το να πλαγιοκοπεί τις συγκρούσεις του ωσότου βρει άνοιγμα για κάποια κατά μέτωπον επίθεση.
Η εναρκτήρια σκηνή μας μεταφέρει σε ένα καταθλιπτικό γηροκομείο και από εκεί, μέσα από ένα dissolve, στον Πόλεμο της Κορέας, και από εκεί, χάρη σε ένα απαλό και διακριτικό voice over που θα διατρέξει εν τέλει ολόκληρη την ταινία, λίγους μήνες νωρίτερα, στο Νιούαρκ (τη γενέτειρα, δηλαδή, του Ροθ και μόνιμο τόπο καταγωγής των alter ego ηρώων του). Ένας πανέξυπνος και υπερευαίσθητος νεαρός, που αντιμετωπίζει τα πάντα με βλέμμα σοβαρό θαρρείς όχι από επιλογή, αλλά από βιολογική αναγκαιότητα, πρόκειται να μετακομίσει εν μέσω πένθιμης ατμόσφαιρας.
Η εβραϊκή κοινότητα του Νιούαρκ θάβει με θλίψη τα τέκνα της που στάλθηκαν στην κιμαδομηχανή ενός ανούσιου πολέμου και ο Μάρκους Μέσνερ (ο Λόγκαν Λέρμαν από το Perks of Being a Wallflower) ετοιμάζεται να μετακομίσει στο Οχάιο, στο κολέγιο όπου έχει γίνει δεκτός. Από τη μέγγενη του ασφυκτικού υπερπροστατευτισμού του πατέρα του (ψήγματα αναφοράς σε αυτή την ιδεοληπτική φοβία απέναντι στην πιθανότητα του ατυχήματος συναντούμε σε πολλούς Αμερικανό-Εβραίους κωμικούς), θα μεταφερθεί σε ένα ακόμη πιο πνιγηρό περιβάλλον συντηρητισμού.
Αναπόδραστη μοίρα ή μία υποδόρια επιλογή αναμέτρησης με τα ίδια τέρατα, ουδείς μπορεί να πει με σιγουριά. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο πύρινος ιδεαλιστής και άβγαλτος ερωτικά Μάρκους θα βρεθεί με ένα περιοριστικό λουρί τυλιγμένο γύρω από τον λαιμό του. Κι όσο αυτός αντιδρά και κυρίως, όσο αυτός συνεχίζει να μην γνωρίζει πώς πρέπει να αντιδράσει, αντί να το χαλαρώσει, το κάνει ακόμη πιο σφιχτό.
Η ζωή του Μάρκους άλλαξε όταν η καρδιά του έχασε απότομα ορισμένους χτύπους. Όταν το βλέμμα του συνάντησε τη γάμπα της Ολίβια που παλλόταν σαν εκκρεμές, στηριζόμενη σε ένα χερούλι καρέκλας, στην πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη. Η Σάρα Γκάντον έχει μία σαφώς δυσκολότερη αποστολή από τον (επιτυχημένα στιβαρό) Λέρμαν. Να δώσει αυτάρκη και ανεξάρτητη υπόσταση σε ένα ρόλο που εκ των πραγμάτων οριοθετείται από την οπτική του Μάρκους.
Και το πράττει σε ικανοποιητικό βαθμό, υποδυόμενη μία μικρή πριγκίπισσα που τα μεταξωτά της σεντόνια έχουν λερωθεί με δάκρυα, αίμα, σκοτάδια και ερωτικά υγρά. Ο Σέιμους, με μία προσεγμένη εναλλαγή τονικότητας στις εικόνες και στα λόγια της ταινίας του, αποδίδει ένα μικρό δείγμα της σαρκοβόρου ειρωνείας και του κατάμαυρου, αλλά πάντα φανερού, χιούμορ του Ροθ. Αυτό, όμως, δεν θα ήταν αρκετό.
Ο Σέιμους, όπως προείπαμε, δεν θα αποφύγει τη φωτιά της μάχης, απλώς θα διαλέξει προσεκτικά ποιες μάχες θα δώσει, προτιμώντας να κερδίσει κάποιες από αυτές παρά να χάσει τον πόλεμο. Και θα εξαπολύσει τις επιθέσεις του, ευφυώς, σε σχετικά ανύποπτες στιγμές. Στις οποίες στιγμές θα λάμψουν δύο δευτεραγωνιστές, ευρισκόμενοι εκτός του πρώτου (Μάρκους) και του δεύτερου (Μάρκους και Ολίβια) κάδρου.
Από τη μια, ο Τρέισι Λετς, που υποδύεται υποδειγματικά τον Κοσμήτορα Κάλντγουελ και κλέβει την παράσταση σε μία 20λεπτη σκηνή λεκτικής αντιπαράθεσης, η οποία όχι μόνο δεν εξαντλεί, αλλά σε κάνει να παρακαλάς να μην τελειώσει ποτέ. Ο Κοσμήτορας είναι ένας άνθρωπος αρχοντικός μέσα στη ναφθαλίνη του, εξοργιστικά μειλίχιος μέσα στην εξίσου εξοργιστική αρτηριοσκλήρυνσή του. Σφόδρα επικριτικός και τρυφερά ενθαρρυντικός την ίδια στιγμή. Ένας άτυπος Θεός ενός περίκλειστου κυκλώματος, που αγκαλιάζει θερμά τον συντηρητισμό του και διαφυλάττει ψύχραιμα το κύρος που αποδίδει ο ίδιος στο αξίωμά του.
Από την άλλη, η Λίντα Έμοντ, η οποία ξεπροβάλλει απότομα από το πίσω φόντο στο οποίο είχε αρχικά τοποθετηθεί, ούσα η αντίρροπη δύναμη μητρικής κατανόησης απέναντι στην ψυχοπαθολογική πατρική υπερβολή. Με ένα μονόλογο βάναυσης αμεσότητας καταδεικνύει αυτό που ο Ροθ γνωρίζει πολύ καλά. Καμία ανθρώπινη σχέση δεν είναι ολότελα ανιδιοτελής. Ακόμη και η μητρική αγάπη ενδέχεται να ζητήσει ορθολογικά ανταλλάγματα. Ακόμη και η μητρική αγάπη που έχει ως δέκτη έναν υποδειγματικό γιο. Ζητούμε πάντοτε ακόμη περισσότερα από όσους δείχνουν ότι μπορούν να προσφέρουν πολλά. Η δύναμη μετατρέπεται σε αδυναμία αντίστασης και η αδυναμία σε δύναμη επιβολής, σε ένα γαϊτανάκι που αλλάζει κατεύθυνση ανά πάσα στιγμή.
Όλα αυτά καθ’ οδόν προς ένα φινάλε που μας επαναφέρει στην αφετηρία, σε ένα σχήμα κύκλου που κλείνει και θα ξανανοίξει ευκαιρίας δοθείσης. Σε ένα φινάλε που γεννά ενσυναίσθηση και συγκίνηση, παρά τον ελαφρύ μελοδραματικό του τόνο. Γεμάτο κυνικό φαταλισμό, αλλά και εξύψωση της αγάπης. Η οποία πάντα θα χάνει όταν συναντά τη ζωή στον δρόμο της, αλλά κάποιες φορές θα έχει δώσει πρώτα μία τίμια μάχη.
