Norma Rae (Νόρμα Ρέι, 1979), του Μάρτιν Ριτ.
Ο καταγεγραμμένος στη black list του Μακαρθισμού, Μάρτιν Ριτ, απογειώνει την καριέρα της Σάλι Φίλντ, ανοίγοντας τον δρόμο για το πρώτο από τα δύο Όσκαρ της. Η ταινία βασίζεται στην αληθινή ιστορία της Κρίσταλ Λι Σάτον, μιας εργάτριας στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, η οποία ηγήθηκε ενός λυσσαλέου αγώνα ενάντια στις απάνθρωπες εργασιακές συνθήκες που έθεταν σε κίνδυνο την υγεία των εργατών. Μία από τις πλέον εμβληματικές ταινίες τoυ αμερικάνικου σινεμά με θέμα τις εργατικές διεκδικήσεις.
The Navigators (Ο Πολ, ο Μικ και οι άλλοι, 2001), του Κεν Λόουτς
Φυσικά, η φιλμογραφία του Κεν Λόουτς είναι διάσπαρτη με ταινίες που θα μπορούσαν να κοσμήσουν το αφιέρωμα. Εξαιρετικό τέμπο, ζυγισμένοι διάλογοι, μικρή αλλά ανεκτή εξιδανίκευση και μια καταπληκτική σκηνή, όπου ο νέος τεχνοκράτης υπεύθυνος προσπαθεί να μυήσει τους εργάτες στις μοντέρνες ορολογίες, μετατρέποντας σε επιστήμη το αγαπημένο δόγμα λέω ένα απλό πράγμα με περίπλοκα λόγια που φαίνονται εντυπωσιακά.
Distant Voices, Still Lives (Μακρινές φωνές, ασάλευτες ζωές, 1988) του Τέρενς Ντέιβις
Μια υπέροχη ταινία, χωρισμένη σε δύο μέρη (τα δύο σκέλη του τίτλου), γυρισμένα με δύο χρόνια διαφορά μεταξύ τους, αλλά με το ίδιο καστ. Οι ζωές των μελών μιας εργατικής οικογένειας στο Λίβερπουλ, στα τέλη της δεκετίας του ’40 και στις αρχές της δεκαετίας του ’50. Με απολαυστική προσήλωση σε όλα τα περιρρέοντα, όπως τη μουσική και τον κινηματογράφο της εποχής. Σιωπές που μετατρέπονται σε αγγίγματα, βλέμματα που μεταμορφώνονται σε λόγια.
Los Lunes al Sol (Δευτέρες με λιακάδα, 2002), του Φερνάντο Λεόν ντε Αρανόα
Μια γλυκύτατη ιστορία αξιοπρέπειας και θλίψης. Με φόντο τη Γαλικία, τυλιγμένη στο σκοτεινό φόντο της ανεργίας, της αδράνειας, της άχρονης βύθισης στο κενό. Ερμηνευτικά tour(s) de force από αμφότερους τους τιτάνες του σύγχρονου ισπανικού σινεμά, Χαβιέρ Μπαρδέμ και Λουίς Τοσάρ.
The Loneliness of the Long Distance Runner (Ο επαναστάτης, 1962), του Τόνι Ρίτσαρντσον
Δυστυχώς, ο υπέροχος original τίτλος αποδόθηκε τόσο μα τόσο άσχημα στα ελληνικά, άνευ λόγου και αιτίας. Περήφανο τέκνο του βρετανικού free cinema, μια ιστορία σιωπηλής αντίστασης και αταλάντευτης αξιοπρέπειας. Στο πίσω φόντο, η μουντή κοινωνική πραγματικότητα, που κατανέμει άνισα και άδικα τις ευκαιρίες και τις διεξόδους, πυροδοτώντας θυμό, θλίψη και οργή.
Modern Times (Μοντέρνοι καιροί, 1936), του Τσάρλι Τσάπλιν
Ο Τσάρλι Τσάπλιν σατιρίζει μοναδικά και ανεπανάληπτα τα νέα δεδομένα ενός θαυμαστού καινούργιου κόσμου: τη γραμμή παραγωγής, τη φορντοποίηση της εργασίας, την αυγή της νέας βιομηχανικής εποχής, την ομογενοποίηση των αισθημάτων, τον μηχανικό ήχο που βγάζει η καρδιά του ανθρώπου όταν καταπιέζεται. Μια ταινία-ορόσημο του παγκόσμιου σινεμά από έναν κολοσσιαίο δημιουργό.
On the Waterfront (Το λιμάνι της αγωνίας, 1954), του Ελία Καζάν
Ένα κοινωνικό δράμα καμωμένο με ορμή, τόλμη και αφτιασίδωτο ρεαλισμό, με τον Μπράντο να καταπίνει τα πάντα και να ξεχειλίζει από την οθόνη, στον ρόλο που του χάρισε το πρώτο από τα δύο Όσκαρ της καριέρας του. O αφτιασίδωτος ρεαλισμός διαπλέκεται με μια σπαρακτική ανθρώπινη ιστορία, σε μια αλληγορία που μας υπενθυμίζει πως κάθε κατακτημένη ελευθερία κρύβει μέσα της και μια αθέατη φυλακή.
Shadows in Paradise (Σκιές στον παράδεισο, 1986), του Άκι Καουρισμάκι
Θα ήταν μάλλον αδύνατον να λείπει από μία τέτοια λίστα ο υμνητής των τελευταίων τροχών της οικονομικής αμάξης, ο ποιητής των απόκληρων και των κατατρεγμένων. Με τους σταθερούς του πρωταγωνιστές, το γνώριμο παγωμένο χιούμορ, το αδιαπραγμάτευτο ουμανιστικό πρόσημο.
La Classe Operaia Va in Paradiso (Η εργατική τάξη πάει στον παράδεισο, 1971), του Έλιο Πέτρι
Ο Τζαν Μαρία Βολοντέ, με το βλέμμα που ισορροπεί ανάμεσα σε μισότρελο άγιο και άμαθο παιδί. Οι αντιφάσεις και οι συνιστώσες των διεκδικήσεων. Το σύνθετο πορτρέτο ενός ανθρώπου που αδυνατεί να βρει τη θέση του σε έναν κόσμο μπερδεμένο και ακατανόητο. Η έμφυτη λογική και η εγγενής παράνοια του κάθε αγώνα. Η προδοσία, ο συμβιβασμός, τα μικρά-μικρά που μπλέκονται με τα μεγάλα κι ασήκωτα.
Le Salaire de la Peur (Το μεροκάματο του τρόμου, 1953), του Ζορζ-Ανρί Κλουζό
Με πρώτη ύλη το καταπληκτικό ομότιτλο μυθιστόρημα του Ζορζ Αρνό, ο Κλουζό στήνει ένα ξέφρενο χορό καταραμένων ψυχών, όπου το πύρινο βλέμμα του Υβ Μοντάν σού καίει την καρδιά. Εκπληκτική αίσθηση ρυθμού, υποδειγματική road movie αφήγηση κι ένας γοητευτικός ντετερμινισμός που απλώνει ένα κλίμα πρόωρης θλίψης.
Moonlighting (Στο φως του φεγγαριού, 1982), του Γέρζι Σκολιμόφσκι
Μια ομάδα από Πολωνούς εργάτες καταφθάνει στο Λονδίνο, λίγο πριν την πρώτη του Υπαρκτού Σοσιαλισμού και ενώ η Αλληλεγγύη του Λεχ Βαλέσα έχει πλέον γιγαντωθεί στην πατρίδα τους. Αποστολή τους να χτίσουν ένα πολυτελέστατο σπίτι για κάποιον αξιωματούχο του κόμματος, ο οποίος μάλλον φροντίζει με προνοητικότητα για την επόμενη μέρα. Ερμηνεία-σταθμός από τον Τζέρεμι Άιρονς, σε ταινία για τους ανθρώπους που παγιδεύονται στις Συμπληγάδες της Ιστορίας, σε μια αλληγορία για τον ιστορικό χρόνο και τις κοσμογονικές αλλαγές.
Silkwood (Η εξαφάνιση της Κάρεν Σίλκγουντ, 1983), του Μάικ Νίκολς
Τρόπον τινά, το ξαδερφάκι του Norma Rae. Η Μέριλ Στριπ υποδύεται την Κάρεν Σίλκγουντ, η οποία έχασε τη ζωή της σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1974, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, ενώ ετοιμαζόταν να συναντήσει έναν δημοσιογράφο από τους New York Times. Η Σίλκγουντ εργαζόταν σε σταθμό πυρηνικής ενέργειας και είχε καταγγέλει ανοιχτά τα ελλιπή μέτρα ασφαλείας. Σκοτεινό, αγωνιώδες και ασφυκτικό, ακριβώς όπως η ιστορία που ξεδιπλώνει.
Matewan (1987), του Τζον Σέιλς
Μία από τις χαρακτηριστικές στιγμές του Τζον Σέιλς, του ποιητή της αμερικάνικης εργατικής τάξης στα 80s και στα 90s. Δεκαετία του 1920, στην ομώνυμη μικρή πόλη της Δυτικής Βιρτζίνια, και το καζάνι βράζει. Οι ανθρακωρύχοι έρχονται σε σύγκρουση με τις δυνάμεις του νόμου και τους απεργοσπάστες. Με εντυπωσιακό εσωτερικό τέμπο και άψογες ερμηνείες (τρομερός ο Κρις Κούπερ στο ντεμπούτο του), το Matewan παραμένει αξιομνημόνευτο, παρά την κάπως μονοκόμματη κοψιά του.
La Loi du marché (Ο νόμος της αγοράς, 2016), του Στεφάν Μπριζέ
Τυφώνας εσωτερικότητας και πειθαρχημένης οργής ο Βενσάν Λιντόν, σε μία ταινία που (σε αντίθεση με άλλες του ίδιου σκηνοθέτη) αποφεύγει το υψηλόφωνο δράμα, τον διδακτισμό και τα ευχολόγια. Υπό μία έννοια, το νόημα της ταινίας αποδίδεται μάλλον πιο εύστοχα από τον καταπληκτικό αγγλικό τίτλο The Measure of a Man. Ένας ήρωας που -σε αντίθεση με τα όσα γράφτηκαν κατά κόρον- δεν ξεσπά, ούτε φτάνει σε ένα ουρανοκατέβατο σημείο θραύσης. Αντιθέτως, χτίζει την αξιοπρέπεια και τις κόκκινες γραμμές του ανάσα με την ανάσα, βήμα προς βήμα.
Man Is Not a Bird (Ο άνθρωπος δεν είναι πουλί, 1965), του Ντούσαν Μακαβέγιεφ
Το ντεμπούτο του Ντούσαν Μακαβέγιεφ, ένα ευρηματικό χρονικό της ερωτικής ζωής δύο –κάθε άλλο παρά ηρωικών– εργατών, παρακάμπτει με γενναιότητα τους δογματικούς κανόνες που επέβαλε ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός. Η ταινία επικεντρώνεται στο άτομο και όχι στο απρόσωπο σύνολο, ενώ ταυτόχρονα αποδομεί επιμελώς το πρότυπο του αψεγάδιαστου εργάτη της σοσιαλιστικής κοινωνίας, σκιαγραφόντας τον εγγενή ανταγωνισμό που φωλιάζει ακόμη και στον πυρήνα της εργατικής τάξης. Για έναν ολόκληρο μήνα πριν την έναρξη των γυρισμάτων, ο Μακαβέγιεφ συνέλεγε μαρτυρίες από εργάτες, επικεφαλής τμημάτων και ηγέτες συνδικάτων στην πόλη Μπορ, χρησιμοποιώντας εντέλει αυτό το υλικό ως αφετηρία για έναν ιδιοφυή μυθοπλαστικό και αφηγηματικό πειραματισμό.
Il tetto (Η στέγη, 1956), του Βιτόριο ντε Σίκα
Μια ακόμη συνεργασία του μάγου του Ιταλικού Νεορεαλισμού, Βιτόριο ντε Σίκα, με τον σπουδαίο σεναριογράφο Τσέζαρε Τσαβατίνι. Μια βαθιά συγκινητική και ανθρώπινη ταινία, το άτυπο σφράγισμα λογαριασμών του ντε Σίκα με τη νεορεαλιστική αισθητική. Ερασιτέχνες ηθοποιοί (ως επί το πλείστον) και τραχύ ύφος, σε μια σαρκαστική αποτύπωση τόσο της ανθρώπινης αλλελεγγύης όσο και του παραλογισμού των επίσημων κανόνων.
Riff Raff (1991), του Κεν Λόουτς
Δικαιωματική η δεύτερη παρουσία του αγαπητού Κεν στην 20άδα μας, καθώς είναι σχεδόν κατά κυριολεξία αμέτρητες οι ταινίες στις οποίες έχει καταπιαστεί με ζητήματα και προβλήματα της αγγλικής εργατικής τάξης. Μουντές εποχές Θατσερισμού, με την Αγγλία να απεικονίζεται ως μια χώρα συγχυσμένη, στερημένη από συνολικό προσανατολισμό και ηθική πυξίδα. Ο Ρόμπερτ Καρλάιλ συστήνεται εμφατικά στο κοινό, πέντε χρόνια πριν το Trainspotting.
Blue Collar (Θανάσιμη απειλή, 1978), του Πολ Σρέιντερ
Το επεισοδιακό σκηνοθετικό ντεμπούτο του Πολ Σρέιντερ, δύο χρόνια μετά τον σκορσεζικό Ταξιτζή, όπου είχε γράψει το σενάριο. Απίστευτες εντάσεις στη διάρκεια των γυρισμάτων μεταξύ σκηνοθέτη και ηθοποιών, αλλά και μεταξύ των βασικών πρωταγωνιστών, έφεραν τον Σρέιντερ σε κατάσταση νευρικού κλονισμού και την ταινία στο χείλος του γκρέμου. Ένα πυκνοδομημένο, ανορθόδοξο και βαθιά διαπεραστικά δράμα προλεταριακού angst, διανθισμένο με βιτριολικό σαρκασμό και μαύρο χιούμορ.
This Sporting Life (Η τιμή ενός ανθρώπου, 1963), του Λίντσεϊ Άντερσον
Όπως πιθανώς έχετε ήδη αντιληφθεί, το αγγλικό σινεμά έχει τεράστια παράδοση στις working class films, με την πρώτη σπίθα να δίνεται από το ρεύμα του free cinema και πιο συγκεκριμένα από το υπό-είδος του kitchen sink realism. Κι εδώ συναντούμε το μοτίβο του εξεγερμένου νέου, ο οποίος ασφυκτιά σε μια ζωή στραγγισμένη από φαντασία, διεξόδους και προοπτική. Ντεμπούτο του σπουδαίου Λίντσεϊ Άντερσον, με ένα φιλμ που διατηρεί μέχρι και σήμερα την ακατέργαστη γοητεία του.
Saturday Night and Sunday Morning (Σάββατο βράδυ, Κυριακή πρωί, 1961), του Κάρελ Ράιζ
Δύο χρόνια νωρίτερα από το This Sporting Life, ένα ακόμη υπέροχο δείγμα του kitchen-sink realism, ευλογημένο με τη χειμαρρώδη παρουσία του Άλμπερτ Φίνεϊ. Όπως υποδηλώνει και ο τίτλος, το Σαββατοκύριακο μετατρέπεται σε λόγο ύπαρξης για τον πρωταγωνιστή, ο οποίος αδυνατεί να διακρίνει την αυτοκαταστροφική του συμπεριφορά. Τελικά, το βαρύ τίμημα που θα πληρώσει είναι ο συμβιβασμός με όλα όσα απεχθανόταν από μικρό παιδί, σε μια ταινία που θίγει πολύ προχωρημένα θέματα-ταμπού για την εποχή της.
Rocky (1976), του Τζον Αβίλντσεν
Κι όμως, το λατρεμένο Ρόκι, πέρα από μια αληθινά εξαιρετική ταινία, είναι μια καμουφλαρισμένη working class movie. Οι φτωχογειτονιές, τα χαμόσπιτα, το μουντό αστικό τοπίο και οι μεροκαματιάρηδες στην ανήλιαγη πλευρά της Φιλαδέλφια. Ένας ήρωας δίχως στον ήλιο μοίρα, που παλεύει να βρει τη θέση του στον κόσμο, μα πάνω απ’ όλα την αυτοεκτιμήση που έχει στερηθεί. Μια υπόγεια ειρωνεία του American Dream, όπως εκφράζεται μέσα από την περσόνα του Απόλο Κριντ, ενός μαύρου αθλητή που έχει οικειοποιηθεί τους αμερικανικούς μύθους και έχει αυτοανακηρυχτεί εκλεκτό τέκνο της χώρας των ευκαιριών. Μια ταινία για τα αουτσάιντερ και τους απόκληρους της ζωής, για τα θησαυρούς που μπορεί να ανακαλύψει κανείς αν δεν δειλιάσει μπροστά στις ανηφόρες της ζωής.
