Σκηνοθεσία: Κριστόφ Κισλόφσκι
Παίζουν: Ιρέν Ζακόμπ, Ζαν Λουί Τρεντινιάν
Διάρκεια: 99′
Ελληνικός τίτλος: “Τρία Χρώματα: Η Κόκκινη Ταινία”
Η Βαλεντίν είναι μία νεαρή φοιτήτρια και μοντέλο μερικής απασχόλησης που ζει στη Γενεύη. Διατηρεί σχέση με έναν επιφυλακτικό καχύποπτο άνδρα, κάτοικο Λονδίνου, και διάγει έναν βίο δίχως υψηλές εντάσεις. Μία μέρα, καθώς οδηγεί απρόσεκτα, χτυπά με το αυτοκίνητό της ένα σκυλί. Μη θέλοντας να το εγκαταλείψει αιμόφυρτο, βρίσκει το αφεντικό του, τον συνταξιούχο δικαστή Τζόζεφ Κερν, ο οποίος όμως δείχνει να μην συγκινείται από το ατύχημα του κατοικίδιου ζώου του.
Η γνωριμία των δύο ανθρώπων θα αποτελέσει σημαντική στιγμή στην καθημερινότητα αμφοτέρων. Η πρώτη τους συνάντηση στο σπίτι του δικαστή φέρει στο έργο την πρώτη του οξεία συγκρουσιακή συνθήκη. Η Βαλεντίν, γεμάτη αγνότητα και καλοσύνη, τίθεται απέναντι από τον πικρόχολο Τζόζεφ, που ζώντας ως ερημίτης υποκλέπτει τις τηλεφωνικές συνομιλίες των γειτόνων του, επεμβαίνοντας προδήλως στην ιδιωτικότητά τους. Το δίπολο των δύο χαρακτήρων αναπτύσσεται δεξιοτεχνικά, σε μία συνταρακτικής ενάργειας σεκάνς: ο εκπεσών δικαστής, στην σπουδαιότερη βιβλική αναφορά του έργου, στέκει σαν Θεός της παλαιάς διαθήκης απέναντι σε μία φιγούρα σχεδόν χριστιανική. Είναι αδιάκριτος, αυστηρός, τραχύς, και ως πανταχού παρών γνωρίζει τις αμαρτίες του κόσμου, επιβλέπει και ενίοτε επιβάλει τις αρμόζουσες τιμωρίες, εκδικείται.
Ο κατηφής Τζόζεφ αμφισβητεί το καλό στον άνθρωπο, θεωρώντας το επιταγή του φόβου, των ερινυών, της δειλίας, σε κάθε περίπτωση απώτερο εγωιστικό στόχο, υιοθετώντας μία νιτσεϊκή σκέψη. Η καλοπροαίρετη και αιθεροβάμων Βαλεντίν βρίσκεται αντιμέτωπη με μία σκληρή επίθεση στυγνού μισανθρωπισμού που απειλεί να την προσγειώσει ανώμαλα. Αναγκαστικά αμφισβητεί, διχάζεται, σπαράζει, δίχως όμως ουδέποτε να οπισθοχωρεί. Γιατί η αγάπη, της οποίας διαθέτει μεγάλα αποθέματα, ουδέποτε εκπίπτει.
Είναι άλλωστε η έλλειψη αγάπης που έχει σφυρηλατήσει τον δικαστή, όπως υπενθυμίζουν οι ελεγειακές νότες του Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ στη σκηνή που ακολουθεί τη συνάντηση, προτού το αποκαλύψει και ο ίδιος. Μπορεί η Βαλεντίν να εμφανίζει πιο καθαρά τα σημάδια της ταραχής από τη μεταξύ τους συνάντηση, ο Τζόζεφ όμως είναι αυτός που βιώνει μία αληθινή κοσμογονία. Οδεύοντας προς το τέλος της ζωής του, με συσσωρευμένα, πεπιεσμένα και εν πολλοίς ανομολόγητα τα βάσανά του, ο συνταξιούχος δικαστής βλέπει στο άσπιλο, αγγελικό πρόσωπο της νεαρής μία τελευταία ελπίδα διαφυγής από μία σαρωτικά κενή καθημερινότητα.
Ο Κισλόφσκι στέκει στοργικά απέναντι στον δικαστή, παρέχοντας του μία δεύτερη ευκαιρία, ένα alter ego, στο πρόσωπο του Ογκίστ, γείτονα της Βαλεντίν και νέου νομικού που ετοιμάζεται να ενταχθεί στον δικαστικό κλάδο. Ο Ογκίστ διάγει έναν βίο παράλληλο με αυτόν τον Τζόζεφ, με μία χρονική απόσταση σαράντα ετών. Παρεμφερή βιώματα και όμοιες εμπειρίες ενώνουν τους δύο άνδρες, αλλά ο ένας βρίσκεται στην αρχή του δρόμου, ενώ ο άλλος στο τέλος, ο πρώτος έχει τη δυνατότητα να χαράξει την πορεία του, ενώ ο δεύτερος δρέπει τους καρπούς των όποιων κόπων και δυστυχιών του.
Οι ζωές των χαρακτήρων διασταυρώνονται μέσω μιας πρόνοιας που ομοιάζει με θεϊκή, αλλά είναι απόλυτα διαφοροποιημένη από τον συνήθη θρησκευτικό φαταλισμό. Τίποτα δε συμβαίνει επειδή το θέλησε κάποια ανώτερη δύναμη: Σε όλη τη φιλμογραφία του Πολωνού δημιουργού, αληθινός Θεός είναι η αγάπη και η αγάπη δεν επιβάλλει, ούτε επιβάλλεται. Είναι εκείνο το περίσσευμα ανθρωπιάς που κουβαλά κανείς μέσα του και περιμένει στωικά να φανερωθεί. Πώς θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για μοιρολατρική οπτική σε ένα φιλμ που εμπεριέχει την πιο αντι-φαταλιστική εφεύρεση όλων, την γενναιόδωρη παροχή της πολυπόθητης δεύτερης ευκαιρίας, έστω σε ένα άλλο σώμα, σε έναν δεύτερο χρόνο; Η πορεία των ανθρώπινων συνδέσεων δεν προκαθορίζεται από μία θεϊκή ειμαρμένη, αλλά από μία εσωτερική, έστω αιτιοκρατική, συνάφεια ανθρώπινων ψυχισμών που τέμνονται άθελά τους, αποδεικνύοντας πως η αδυναμία του ανθρώπου να ελέγξει το πεπρωμένο του δε σημαίνει και την άνευ όρων παράδοση του σε μία προδιαγεγραμμένη πορεία την οποία αυτός δεν επηρεάζει στο ελάχιστο.
Φορμαλιστικά, το φιλμ του Κισλόφσκι συνιστά έναν απόλυτο θρίαμβο. Το κόκκινο, όπως στα προηγούμενα μέρη της τριλογίας το μπλε και το άσπρο αντίστοιχα, υπάρχει παντού, και περισσότερο από την αδελφότητα, τη φιλία ή την αγάπη, σηματοδοτεί τη ζωή. Για την Βαλεντίν, οι κόκκινες αποχρώσεις είναι μονίμως παρούσες, στα χείλη ή στα ρούχα της, στο περιβάλλον, σ’ ένα ποτήρι κρασί, διαμορφώνοντας το αισθητικό–στην πραγματικότητα ιδεοτυπικό– της πλαίσιο. Αντίθετα, για τον Τζόζεφ, η παρουσία του χρώματος είναι ασθενής, τείνει να εξαντληθεί ή να εξοριστεί δια παντός από τη ζωή του, μέχρι να το επαναφέρει με χάρη το συναπάντημά του με τη Βαλεντίν.
Με την εγκατάσταση του στη δυτική πτέρυγα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ο Πολωνός καλλιτέχνης ανανέωσε την πνευματικότητα ολόκληρης της δυτικοευρωπαϊκής κινηματογραφίας. Αναζήτησε την πρακτική εφαρμογή υψηλών ιδεών και εννοιών, τη διάσταση τους στη σύγχρονη ρουτίνα. Όπως οι εντολές στον «Δεκάλογο», έτσι και το τρίπτυχο «Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφοσύνη» στην «Τριλογία των Χρωμάτων» καθίσταται, από επαναστατική απαίτηση και σύνθημα, ζητούμενο της πεζής καθημερινότητας, απώτερο νόημα που ψάχνει να βρει τις κατάλληλες συγκυρίες ώστε να ξεδιπλωθεί στις ζωές των χαρακτήρων.
Ο βαθιά ουμανιστής δημιουργός λειτουργεί και σαν ένθεος αναθεωρητής του Καθολικού δόγματος, στου οποίου τις παραστάσεις και κατηχήσεις έχει βαπτιστεί το έργο του. Από το τελικό ναυάγιο, την σκληρή τιμωρία της θεϊκής οργής, διασώζονται μόνον όσοι διατήρησαν στη ζωή τους το συναίσθημα, αρνούμενοι σιωπηρά να συνταχθούν με το κυρίαρχο πρόταγμα μίας ανηδονικής, ψυχρής εποχής. Ακόμα και αν φαντάζει σε κάποιους υμνητής του μεταφυσικού, ο Κισλόφσκι καταφέρνει να χωρέσει στο έργο του όλη την καθημερινή μοναξιά του αστικού κόσμου, εξετάζοντας την στις τρεις τελευταίες ταινίες του υπό τρία διαφορετικά πρίσματα (πένθιμη τραγωδία στην Μπλε, σαρκαστική ανάγνωση στη Λευκή, ιδεαλιστική λύση στην Κόκκινη ταινία). Ξεκινώντας από τη λεκτική υπαγόρευση του τρικολόρ τρίπτυχου, εξερευνά τον πυρήνα των εννοιών στη στείρα αυτή εποχή.
Σε αυτό που έμελλε να είναι το κύκνειο ποίημά του, ο Κριστόφ Κισλόφσκι επιμένει να καταδύεται στα απύθμενα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Αναζητά τη χαραμάδα φωτός κάτω από το σκότος της, την πηγαία και φυσική αθωότητα που ενώνει τις παράλληλες πορείες πίσω από τον εξοντωτικό και επίκτητο εγωισμό που φυλακίζει άπαντες στους μικρόκοσμους τους. Η ολοκόκκινη αδελφοσύνη την οποία διακηρύσσει δεν είναι τίποτα άλλο από την αλληλοκατανόηση, μια πνευματική έκκληση για συνύπαρξη. Και αυτό αποτελεί τη μοναδική επί της γης θέωση, από την οποία πηγάζει όλη η αγάπη του κόσμου.
