Σκηνοθεσία: Τζόελ και Ήθαν Κοέν
Παίζουν: Μπίλι Μπομπ Θόρντον, Φράνσις ΜακΝτόρμαντ, Τζέιμς Γκαντολφίνι, Σκάρλετ Τζοχάνσον
Διάρκεια: 116’
O Εντ Κρέιν είναι ένας φιλοξενούμενος της ζωής, ο καλεσμένος του γάμου που κανείς δεν μαθαίνει ποτέ αν είναι της νύφης ή του γαμπρού. Ο Εντ Κρέιν επιβεβαιώνει συνεχώς την παρουσία του παραμένοντας απών και είναι γραφτό του να βιώσει την αποκρουστική και ξεκαρδιστική ειρωνεία της ζωής σε όλο της το μεγαλείο. Όχι φυσικά ότι θα του ζητηθεί ποτέ η γνώμη για όλα τα τρελά και απίθανα που πρόκειται να του συμβούν, αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, μπορούμε να υποθέσουμε με βεβαιότητα ότι απλώς θα έπαιρνε μια βαθιά τζούρα και θα σήκωνε τους ώμους στωικά.
Ο Εντ, δεύτερος μπαρμπέρης στο κουρείο που ανήκει στον κουνιάδο του, μοιάζει να έχει μπει σε μόνιμη σουρντίνα, κεραυνοβολημένος και άναυδος από κάτι αδιανόητο που κανείς άλλος δεν πρόλαβε να δει ή να ακούσει. Η ανάσα του έχει αντικατασταθεί από το φύσημα του καπνού, καθώς ένα τσιγάρο κρέμεται συνεχώς από τα χείλη του, θαρρείς υποκατάστατο για την ομιλία, τις σκέψεις, το χιούμορ, τις απόψεις, που δεν κάνουν ποτέ την εμφάνισή τους. Ο Μπίλι Μπομπ Θόρντον είναι ο αόρατος άνθρωπος που θα ξεχνούσες ότι ναυάγησες μαζί του σε ερημονήσι. Είναι «ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί».
Κι όμως, με τρόπο σχεδόν μαγικό, αυτό το σκιάχτρο που τρέφεται με νικοτίνη, καταλήγει το πρώτο βιολί σε μια ξεκούρδιστη ορχήστρα. Το βαρύ και σέρτικο voice over του Θόρντον είναι απογυμνωμένο από ερμηνείες, υποθέσεις, εξηγήσεις ή αντιφάσεις: περιγράφει αποκλειστικά και μόνο γεγονότα και συμβάντα, μακριά από κάθε χρωματισμό ή σχόλιο που να υποδεικνύει πίκρα, μετάνοια ή στεναχώρια. Λες και μιλάει για έναν «ξένο», κλείνοντας το μάτι στον ήρωα του Αλμπέρ Καμύ. Παρόλα αυτά, αυτή η μπάσα και μονότονη μουρμούρα εξιστορεί μια τραγωδία που άφησε τους πάντες σακατεμένους, ένα σχέδιο τόσο διαβολικό και αψεγάδιαστο που μόνο η ζωή θα μπορούσε να έχει καταστρώσει.
Οι αδερφοί Κοέν, όπως σχεδόν σε ολόκληρη τη φιλμογραφία τους, χρησιμοποιούν ως εφαλτήριο ένα κινηματογραφικό genre, στην περίπτωση αυτή το hard-boiled noir, το οποίο ξεχαρβαλώνουν, εμπαίζουν και εξυμνούν την ίδια ακριβώς στιγμή. Στο The Man Who Wasn’t There, τα υλικά είναι από ατόφιο νουάρ (η φωτογραφία του Ρότζερ Ντίκινς είναι λίγο πιο νουάρ από όλες τις ταινίες του είδους μαζί): μια ιστορία μοιχείας που εξελίσσεται σε εκβιασμό και εκτροχιάζεται σε ακραίο αιματοκύλισμα, με τη μοίρα να γελάει στα μούτρα των ανθρώπων, στήνοντας παγίδες για εγκλήματα που δεν διέπραξαν, λες και θέλει να τους εκδικηθεί για όσα γλίτωσαν νωρίτερα χάρη στα παιχνιδίσματα της τύχης.
Σε πλήρη αναστροφή όμως του νουάρ καταστατικού, ο κεντρικός ήρωας δεν τιμωρείται επειδή κοίταξε τον ήλιο κατάματα, είναι ξεροκέφαλα ηθικός ή βρέθηκε αντιμέτωπος με καταστάσεις που τον υπερβαίνουν, αλλά απλούστατα επειδή ήταν αφόρητα συνηθισμένος. Οι Κοέν διατρέχουν για πολλοστή φορά με σαρκασμό την αμερικάνικη ψυχική ραχοκοκαλιά και είναι αμείλικτοι: η ατελείωτη αδράνεια του Εντ είναι σαν μικρόβιο που μολύνει τα πάντα γύρω του, ακόμη κι αν ο ίδιος δεν έχει καμία τέτοια πρόθεση ή επιθυμία.
Η πλοκή εκτυλίσσεται το 1949 και αφήνει προσεγμένες μπηχτές για τη suburbia μεταπολεμική κατάθλιψη (που γεννά μια βία εκτός λογικού πλαισίου, σχεδόν ουρανοκατέβατη) που θάφτηκε κάτω από τα γέλια του baby boom, φτιάχνοντας μια οικεία γωνιά σε έναν κατά τα άλλα τρομακτικό και ανοίκειο κόσμο. Στο The Man Who Wasn’t There κυριαρχεί μια απομίμηση ζωής που μας προ(σ)καλεί να τη ζήσουμε σαν να (μην) ήμασταν εκεί. Κι ενώ όλη η ιστορία έχει δομηθεί γύρω από έναν ήρωα που μοιάζει να έχει ανοσία απέναντι σε οποιαδήποτε επιθυμία, αν ρίξεις μια προσεκτική ματιά, οι υπόνοιες και οι νύξεις είναι ακριβώς μπροστά στα μάτια σου, απλώς καμουφλαρισμένες. Όπως ακριβώς και η ζωή που κυλά χωρίς διαλείμματα και παύσεις, αλλά πολλές φορές θυμίζει εικόνα που πάγωσε στην οθόνη.
Ο Εντ και η άπιστη σύζυγός του, η Ντόρις (η Φράνσις ΜακΝτόρμαντ, ενώ στον κομβικό ρόλο του εραστή συναντούμε τον αξέχαστο Τζέιμς Γκαντολφίνι), απέχουν χρόνια ολόκληρα από το σεξ, ωστόσο συντηρούν αναλλοίωτο ένα τελετουργικό που ξεχειλίζει από σεξουαλικότητα: όσο η Ντόρις μπανιαρίζεται, ο Εντ τής προσφέρει μια τζούρα καπνό και ξυρίζει τις γάμπες της με ερωτική προσήλωση και επιμέλεια. Σε ένα άλλο ενδεικτικό στιγμιότυπο, ο Εντ, που δεν αντιδρά ποτέ, για τίποτα και για κανέναν λόγο, βιώνει από το πουθενά μια επιφοίτηση, πρελούδιο ενός κλονισμού που δεν έρχεται ποτέ, λες και το νόημα της ζωής τού φανερώθηκε μέσα από μια ουρανοκατέβατη παραβολή. Την ώρα που κουρεύει ένα παιδάκι, ο Εντ βλέπει ξαφνικά τις τρίχες που πέφτουν στο πάτωμα και αντιλαμβάνεται τη φρικτή επαναληψιμότητα και προβλεψιμότητα των πάντων. Όλα συμβαίνουν ξανά και ξανά, φαινομενικά διαφορετικά μα στην πραγματικότητα ολόιδια, καθοδόν προς έναν τελικό προορισμό από τον οποίο κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει.
Φυσικά, η πιο άγρια ειρωνεία καθρεφτίζεται στην εμμονή που αναπτύσσει ο Εντ για τη νεαρή και ομορφούλα Birdy (Σκάρλετ Τζοχάνσον). Ανίκανος να εκφράσει τον πόθο του, αυταπατάται για τις δυνατότητες της Birdy στο πιάνο και φαντασιώνεται τον εαυτό του ως μαικήνα ενός ανύπαρκτου ταλέντου. Και κάπου εκεί, καταφθάνει ο πιο πικρός σαρκασμός. Η νεαρή προτεζέ αποκαλεί τον επίδοξο προστάτη της με τον πιο άστοχο χαρακτηρισμό που θα μπορούσε να του αποδοθεί (You’ re an enthusiast), ενώ ακριβώς τη στιγμή που προσπαθεί να του δείξει την ευγνωμοσύνη της (με τον πλέον χειροπιαστό τρόπο) πυροδοτεί μια αλυσιδωτή τραγωδία που περίμενε υπομονετικά την ώρα της. Σε μια ανύποπτη στιγμή λίγο νωρίτερα, ο φαφλατάς δικηγόρος που προσλαμβάνει (και πληρώνει ασκόπως) ο Εντ, τον αποκαλεί «έργο μοντέρνας τέχνης». Ακριβώς αυτό είναι ο Εντ, ένα ανθρώπινο έργο τέχνης που έφτιαξε η ματαιότητα και το παράλογο της ζωής. Γι’ αυτό άλλωστε έχει εξασφαλισμένη και μια περίοπτη θέση στην πολύτιμη συλλογή των Κοέν.
