Σκηνοθεσία: Χαγιάο Μιγιαζάκι
Διάρκεια: 125′
H δεκάχρονη Chihiro ταξιδεύει με τους γονείς της στην ιαπωνική ύπαιθρο, με προορισμό το νέο σπιτικό της οικογένειας. Όταν ο πατέρας της (που αλλάζει δουλειά, γι’ αυτό και μετακομίζει ολόκληρη η οικογένεια) αποφασίζει να κόψει δρόμο, οι τρεις τους καταλήγουν σε έναν μυστηριώδη και ασάλευτο τόπο, θαρρείς αποκομμένο από τον κόσμο των ζωντανών και της λογικής: ένα τούνελ, βυθισμένο στην απροσπέλαστη φύση, το οποίο οδηγεί σε ένα εγκαταλελειμμένο λούνα παρκ. Το σκηνικό, σε αυτή την παράκαμψη της πραγματικότητας, είναι εξ ορισμού ιδιόρρυθμο, παράταιρο, ασυντόνιστο. Σε ένα περιβάλλον όπου θα έπρεπε να αντηχούν γέλια και παιδικές φωνές, δεσπόζει η απόλυτη σιωπή, σαν να έχουμε τρυπώσει παράνομα σε ένα μαυσωλείο της χαράς.
Σε μια αντιστροφή της συνήθους πορείας των πραγμάτων, το δεκάχρονο κορίτσι είναι αυτό που έχει την ωριμότητα να προειδοποιήσει τους ενήλικες πως κάτι απόκοσμο κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα. Η αίσθηση της Chihiro ενισχύεται ακόμη περισσότερο από τα αχνιστά φαγητά σε έναν πάγκο, σερβιρισμένα από μια στρατιά από αόρατους μάγειρες, στα οποία ρίχνονται οι γονείς της με περισσή λαιμαργία. Η δοκιμασία είναι προφανής, αλλά ο πειρασμός αποδεικνύεται ακατανίκητος. Λίγο αργότερα, κι ενώ η Chihiro έχει ήδη ανακαλύψει τη δίοδο προς έναν παράλληλο κόσμο, οι γονείς της βιώνουν τις συνέπειες της αχόρταγης βουλιμίας, έχοντας μεταμορφωθεί σε γουρούνια, σε πλήρη αρμονία με την ακόρεστη όρεξή τους. Ο μάγος του animation Χαγιάο Μιγιαζάκι αφήνει ευθύς εξαρχής ένα αιχμηρότατο σχόλιο για το φρενήρες οικονομικό θαύμα και τον σύγχρονο μετασχηματισμό που βίωσε η μεταπολεμική ιαπωνική κοινωνία, η οποία πάλεψε να μακιγιάρει τα τραύματα, τις πληγές και τις ενοχές πίσω από τη βιτρίνα του πλούτου, της ανάπτυξης και του αχαλίνωτου καταναλωτισμού.
Το Spirited Away (2001) προέκυψε ως ψυχολογικό rebound του Μιγιαζάκι από δύο άλλα πρότζεκτ που είχαν ναυαγήσει εκείνο τον καιρό, ενώ ο κεντρικός χαρακτήρας της Chihiro είναι βασισμένος στη δεκάχρονη κόρη του Σέιτζι Οκούντα, φίλου του Μιγιαζάκι και παραγωγού της ταινίας. Το Ταξίδι στη χώρα των θαυμάτων, όπως μεταφράστηκε στα ελληνικά, αποτέλεσε τη μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία στην ιστορία του ιαπωνικού box office, ενώ κέρδισε όχι μόνο το Όσκαρ Καλύτερης Animation Ταινίας, αλλά και τη Χρυσή Άρκτο στο Βερολίνο (εξ ημισείας με το Bloody Sunday του Πολ Γκρίνγκρας). Παράλληλα, υπήρξε και το πιο επιτυχημένο εξαγώγιμο προϊόν στην ιστορία του ιαπωνικού σινεμά τόσο εισπρακτικά όσο και από άποψη διείσδυσης στο μέχρι τότε απρόσιτο αμερικάνικο κοινό: η Walt Disney, αναλαμβάνοντας τη διανομή της ταινίας στις ΗΠΑ, καθώς και τη μεταγλώττισή της στα αγγλικά, έφερε τη μαγεία του Studio Ghibli σε κάθε αμερικάνικο σπιτικό.
Η σαρωτική γοητεία του Spirited Away, το οποίο μάλλον δικαίως φιγουράρει ως η κορωνίδα της φιλμογραφίας του Μιγιαζάκι, διαθέτει απολήξεις που οδηγούν στις πιο βαθιές ρίζες της ιαπωνικής παράδοσης. Ο σιντοϊσμός, η αυτόχθονη ιαπωνική θρησκεία, η γέννηση και η εξέλιξη της οποίας συμβαδίζουν με την πορεία ολόκληρου του ιαπωνικού πολιτισμού ανά τους αιώνες, βασίζεται στη λατρεία των κάμι, τα οποία μπορεί να αντιστοιχούν τόσο σε θεότητες όσο και σε πνεύματα. Στην ιαπωνική κοσμοθεωρία η διάκριση ανάμεσα στο ορατό και το αδιόρατο, στο σώμα και το πνεύμα, στο απτό και το άυλο, είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ. Στην πραγματικότητα, σε αυτή την ακραιφνώς ανιμιστική θρησκεία, κάθε ζωντανό πλάσμα, στοιχείο της φύσης ή απλό αντικείμενο διαθέτει ένα διπλότυπο ψυχής, το οποίο περιπλανιέται στον κόσμο των ανθρώπων, απαιτώντας τον δέοντα σεβασμό και την απαραίτητη προσοχή, ικανό να επιφέρει αλλαγές που θα επηρεάσουν τον κόσμο των ζωντανών.
Η Chihiro λοιπόν, καθώς εισέρχεται στον κόσμο των πνευμάτων, δεν βιώνει τον παραδοσιακά δυτικότροπο τρόμο του ανοίκειου, αλλά προσπαθεί με τη μία να προσαρμοστεί σε μια συνθήκη που είναι σαφώς πρωτόγνωρη αλλά σε καμία περίπτωση παράλογη ή εξ ορισμού κακόβουλη (φανταστείτε ότι εισπράττει μέχρι και υποτιμητική διάθεση για την ανθρώπινη φύση της, την οποία σνομπάρουν επιδεικτικά τα πνεύματα). Η ωρίμανσή της δεν περνά λοιπόν μέσα από μια συμβατική αφομοίωση μαθημάτων ζωής, αλλά μέσα από το σθένος της να ανταποκριθεί και να διαπρέψει σε μια νέα πραγματικότητα, την οποία πασχίζει να αλλάξει και όχι να καταστρέψει ή να αποφύγει. Ο δρόμος της ενηλικίωσης, όπως αρμόζει στο αξιακό-ηθικό σύστημα της Άπω Ανατολής, περνά μέσα από το δύσβατο μονοπάτι της αυτοπραγμάτωσης και της προσωπικής ανακάλυψης, μακριά από τον πατερναλιστικό διδακτισμό και τις θεσμοθετημένες αξίες: εδώ, το ζήτούμενο είναι η βελτίωση σύμφωνα με τα όσα ορίζουμε οι ίδιοι, και όχι η εξιλέωση από ένα αμαρτωλό λάθος ή μια απαγορευμένη παρέκκλιση.
Το Spirited Away, πέρα από τη σιντοϊστική αντίληψη περί πνευμάτων, απηχεί και την αδιανόητα γοητευτική πολυσημία των ονομάτων, η οποία χαρακτηρίζει την ιαπωνική γλώσσα και σκέψη. Η μία από τις πολλαπλές σημασίες του ονόματος Chihiro στα ιαπωνικά μπορεί να αποδοθεί ως «αναζητώ, ψάχνω απαντήσεις» και διόλου τυχαία η Yubaba (η διαβολική ιδιοκτήτρια των λουτρών) φροντίζει να αλλάξει το όνομά της Chihiro σε Sen, με δόλιο σκοπό να της στερήσει την ιδιότητα του εξερευνητή της γνώσης.
Όπως μαθαίνουμε εκείνη τη στιγμή, αυτή είναι η πάγια μέθοδος της Yubaba, η οποία μετονομάζει όσους πιάνονται στον ιστό της. Τα ιαπωνικά ονόματα δεν είναι μια απλή προσφώνηση, ούτε ένας θρησκευτικός-πολιτισμικός φόρος τιμής, αλλά ο καταστατικός-ταυτοτικός χάρτης για την ψυχή και τον χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου: όποιος χάνει το όνομά του, μένει αυτόματα ορφανός από προέλευση και προσανατολισμό στη ζωή, είναι έρμαιο των συνθηκών και υποψήφιο θύμα εκμετάλλευσης. Παρεμπιπτόντως, και οι τρεις (!) σημασίες του ονόματος Yubaba ταιριάζουν γάντι στην περίσταση, καθώς η συγκεκριμένη λέξη αντιστοιχεί στις έννοιες «λουτρά», «γριά γυναίκα» και «μάγισσα»!
Σε έναν κόσμο τόσο δαιδαλώδη και πολυσήμαντο θα ήταν μάλλον παράδοξο οι ήρωες να χωρίζονται μονοδιάστατα σε καλούς και κακούς. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, ακόμη και οι γονείς της Chihiro δεν παρουσιάζονται ως φορείς γνώσης και σύνεσης, αλλά ως αφελή και πλανεμένα θύματα του δικού τους φαταουλισμού. Αντιστοίχως, ακόμη κι ένα ρυπαρό και δύσοσμο πνεύμα μπορεί να κρύβει μέσα του έναν ποταμό μαγαρισμένο από την περιβαλλοντική μόλυνση και την ανθρώπινη αδιαφορία, ενώ ακόμη και το απόλυτο Κακό συνοδεύεται από το ηθικό του αντίβαρο, όπως φανερώνει η δίδυμη αδερφή της Yubaba. Όλα τα παραπάνω, φυσικά, δένουν με ένα εξωτερικό περίβλημα που υπερβαίνει τα επίπεδα της φινιρισμένης αισθητικής. Τα σχέδια του Μιγιαζάκι δεν είναι απλώς σπάνιας ομορφιάς, αλλά λειτουργούν ως μια αόρατη γέφυρα ανάμεσα στα όνειρα και τους εφιάλτες, οι οποίοι δεν αποκλείεται να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμοι. Γιατί μας φέρνουν σε επαφή με τους πιο μύχιους κι ανομολόγητους φόβους μας. Και μας μαθαίνουν να τους αγαπάμε.
