Σκηνοθεσία: Φρανκ Κάπρα
Παίζουν: Τζέιμς Στιούαρτ, Ντόνα Ριντ, Λάιονελ Μπάριμορ
Διάρκεια: 135′
Σήμερα, σχεδόν 80 χρόνια μετά την έξοδό του στις αμερικάνικες αίθουσες, απολαμβάνει την αίγλη του κλασικού και δεν λείπει από καμία χριστουγεννιάτικη κινηματογραφική λίστα. Παρόλα αυτά, η διαδρομή του It’s a Wonderful Life προς την καθολική καταξίωση και τον τίτλο της απόλυτης X-mas movie δεν ήταν σπαρμένη με ροδοπέταλα. Το κάθε άλλο, θα έλεγε κανείς. Διότι το μακρινό 1947, η ταινία πραγματοποίησε χλιαρή εισπρακτική πορεία στο box office, ενώ η κριτική την υποδέχτηκε μάλλον με ελαφρά αμηχανία, θεωρώντας πως ο Φρανκ Κάπρα έχει χάσει για τα καλά το μαγικό του άγγιγμα. Σταδιακά, μάλιστα, η ταινία κινδύνευσε να βυθιστεί στη λησμονιά και την αφάνεια, καθώς κατηγορήθηκε για υπέρμετρο μελοδραματισμό και συναισθηματική αφέλεια.
Όλα αυτά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν ένα παιχνίδισμα της τυχής άλλαξε τη μοίρα μιας ταινίας που έμελλε να κατακτήσει την αθανασία. Το Μια υπέροχη ζωή περιήλθε στην κατηγορία του public domain, γεγονός που εκμεταλλεύτηκαν τα αμερικάνικα τηλεοπτικά δίκτυα, προβάλλοντάς το μετά μανίας κάθε χρόνο, την περίοδο των εορτών. Ο χρόνος, λοιπόν, που όλα τα σμιλεύει, με τη συνδρομή του τηλεοπτικού (και όχι του αμιγώς κινηματογραφόφιλου) κοινού βρήκε την ευκαιρία να αποδώσει δικαιοσύνη σε μια ταινία προικισμένη με αδιαπραγμάτευτη ουμανιστική πίστη. Στην πραγματικότητα, το It’s Wonderful Life δεν υιοθετεί μια ζαχαρένια οπτική που τα βλέπει όλα ρόδινα, αλλά βροντοφωνάζει με όλη του τη δύναμη το πιο ουσιώδες ανθρωποκεντρικό μήνυμα: σε αυτή τη ζόρικη και απρόβλεπτη διαδρομή που λέγεται ζωή, το μόνο που έχει κάποιο υποτυπώδες νόημα είναι να παλέψουμε να ξετρυπώσουμε τη βέλτιστη εκδοχή του εαυτού μας. Στην πορεία, ο Κάπρα μάς φιλοδωρεί με αμέτρητες στιγμές συναρπαστικής τρυφερότητας, ενσωματωμένες σε μια υποδειγματική αφήγηση που μεταδίδει συνεχώς μια αίσθηση εκκρεμότητας και διλήμματος.
Ο Κάπρα, ο απόλυτης υμνητής του common man, της απλής ζωής και των πατροπαράδοτων αμερικανικών ιδανικών στη δεκαετία του ’30 (με αποκορύφωμα την ταινία Mr. Smith Goes to Washington [1939], και πάλι με πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Στιούαρτ), στην πρώτη του ταινία μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο, φέρνει στο προσκήνιο όλες τις συνεκτικές αξίες που (θα έπρεπε) να ορίζουν την κοινωνία. Τοποθετεί την ευμάρεια του ατόμου μονάχα εντός του κοινωνικού συνόλου, ενώ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου απέναντι σε ένα μοντέλο οργάνωσης και λειτουργίας που ευνοεί τον φαταουλισμό και τον στραγγαλισμό των αδύναμων. Στον εύθραυστο κόσμο του It’s A Wonderful Life, η αλληλεγγύη δεν λογίζεται ως υπέρβαση, ούτε εκπίπτει σε ένα γενικό και αόριστο ευχολόγιο. Αντιθέτως, είναι το γενικό πρόσταγμα, το δομικό θεμέλιο της ίδιας της ζωής.
Επιστρέφοντας στο χριστουγεννιάτικο υπόβαθρο της ταινίας, αυτό διαμορφώνεται μέσα από την αντιστροφή του βασικού σχήματος της παραδοσιακής ιστορίας του Ντίκενς. Ο ήρωάς μας δεν είναι φιλάργυρος, μουρτζούφλης και κακορίζικος, όπως ο Εμπενίζερ Σκρουτζ, αλλά ανιδιοτελής, στοργικός και δοτικός. Και η αλλαγή του προς το χειρότερο θα έρθει ως συνέπεια από την αδικία, την ασυδοσία και την εκμετάλλευση, από την ασφυξία που προκαλούν τα αδιέξοδα της ζωής. Ως εκ τούτου, το πνεύμα των Χριστουγέννων δεν θα τον μεταμορφώσει ριζικά και συθέμελα, βοηθώντας τον να θυμηθεί μια πρότερη και προ πολλού χαμένη αθωότητα, αλλά θα τον επαναφέρει στη φυσική του συνθήκη.
Στο σύμπαν του Κάπρα, ο κεντρικός ήρωας (και κατά συνέπεια οι άνθρωποι γενικά) είναι εκ προοιμίου καλόκαρδος και μεγαλόψυχος, η σκληρότητα της ζωής μπορεί πρόσκαιρα να τον λυγίσει, αλλά το σινεμά θα είναι πάντα εκεί για να διορθώσει τα λάθη της πραγματικότητας. Αντιστοίχως, ο ήρωας του Κάπρα, και πάλι σε αντίθεση με αυτόν του Ντίκενς, δεν πείθεται να αλλάξει μέσα από όμορφες θύμησες, αλλά μέσα από οδυνηρές εικόνες που θα γίνονταν πραγματικότητα για όσους αγαπά, σε περίπτωση που αφηνόταν στην παραίτηση και στο μαύρο. Στο αξιακό σύστημα του It’s a Wonderful Life, η αγάπη είναι ελπίδα. Πάνω απ’ όλα, όμως, η αγάπη είναι ευθύνη.
