Σκηνοθεσία: Ραούλ Πεκ
Αφήγηση: Σάμιουελ Λ. Τζάκσον
Διάρκεια: 93′
«Η Ιστορία δεν είναι το παρελθόν. Η Ιστορία είναι το παρόν. Τη φέρουμε μέσα μας. Είμαστε η Ιστορία μας. Αν προσποιηθούμε ότι αυτό δεν ισχύει, δεν είμαστε παρά κοινοί εγκληματίες.» Ο συγγραφέας και δοκιμιογράφος Τζέιμς Μπόλντγουιν (1924-1987) παράτησε τη βολή της μεταπολεμικής παρισινής αυτοεξορίας, έχοντας πλέον αγγίξει ένα σημείο θραύσης, το δικό του ύστατο όριο. Δεν μπορούσε να αρκεστεί στον ρόλο ενός εξ αποστάσεως περισπούδαστου διανοούμενου, τη στιγμή που στην πατρίδα του το καζάνι ήταν ξέχειλο.
Η πατρίδα, όμως, είναι μία έννοια αυστηρά προσωπική, που δεν σχετίζεται με διαβατήρια και σημαίες. Για τον Τζέιμς Μπόλντγουιν, πατρίδα ήταν οι πρωινές μυρωδιές και η οχλοβοή του Χάρλεμ. Τα λικνίσματα και η έκσταση στα τζαζ καταγώγια. Πατρίδα, όμως, ήταν και τα φοβισμένα πρόσωπα και τα τρομαγμένα μάτια, που ανέβλυζαν αδικία και καταπίεση. Ο νόστος του Μπόλντγουιν ήταν μία επιστροφή στη μήτρα του πόνου, αλλά όχι του μίσους. Στις απαρχές του πάθους για αλλαγή, και όχι της βιαστικής δίψας για εφήμερη εκδίκηση. Ο Μπόλντγουιν επέστρεψε για να αρθρώσει λόγο με κάθε ευκαιρία, σε κάθε δυνατή περίσταση, απευθυνόμενος όχι σε ευήκοα ώτα, αλλά σε όλους όσοι κώφευαν συστηματικά.
Το I Am Not Your Negro του Αϊτινού Ραούλ Πεκ περιδιαβαίνει τα δύσβατα μονοπάτια του biopic με έμφυτη κομψότητα και χάρη, χωρίς μελοδραματισμούς ή περιττούς διδακτισμούς. Και ορθώνει ανάστημα, με φωνή στεντόρεια, σφιχτή χειραψία κι ένα ευγενές βλέμμα που δεν χαμηλώνει ούτε δευτερόλεπτο. Με οδηγό το ανολοκλήρωτο κύκνειο συγγραφικό άσμα του Μπόλντγουιν, με τίτλο Remember This House, ο Πεκ βουτά στην Ιστορία, πέρα από τα όρια της καταγραφής και της θλιμμένης εξιστόρησης. Το ντοκιμαντέρ του, όπως ακριβώς και η κοσμοθεωρία του Μπόλντγουιν, δεν αποζητά την έξαρση της δίκαιης οργής μήτε τη φιλική επιβράβευση του ηθικού παράσημου. Στέκει με κριτική ματιά απέναντι σε κάθε συγκαταβατική και υποτιθέμενα προοδευτική παραχώρηση (πχ τα λόγια του Μπομπ Κένεντι) και, παράλληλα, αποφεύγει να συνταχθεί στο πλευρό οποιασδήποτε καθεστηκυίας έγχρωμης αντίδρασης (χριστιανική/μουσουλμανική/μιλιταριστική).
Ο Μπόλντγουιν, οπλισμένος και εξοικειωμένος με όλο το ευρωπαϊκό οπλοστάσιο της κοινωνιολογικής και φιλοσοφικής σκέψης των 60s, ψηλαφεί τις πιο στριφνές και ζόρικες έννοιες, ψαχουλεύει το συλλογικό θυμικό. Απευθύνει ένα κάλεσμα συνειδητότητας, ανάληψης ατομικής και συλλογικής ευθύνης, οικοδόμησης πολύπλευρης ταυτότητας. Και εξαρθρώνει την παράνοια του “φυλετικού ζητήματος”, που τόσο πολύ βασάνισε της ΗΠΑ, καταδεικνύοντας πως ακόμη και η ίδια η διατύπωσή του είναι a priori παραπλανητική και στρεβλή.
Ένας Αφροαμερικάνος, στην εποχή του μεταπολεμικού baby boom, ήταν καταδικασμένος σε ένα ανελέητο βομβαρδισμό από εικόνες αλλότριας, αλλά βασανιστικά κοντινής, ευτυχίας και από υποσχέσεις ενεργού συμμετοχής σε ένα κοινωνικό πλέγμα, που δεν έβρισκαν το παραμικρό πεδίο εφαρμογής στην πραγματικότητα. Η βαθιά Αμερική βρέθηκε ξάφνου σε μία τρομακτική αμηχανία απέναντι σε ένα περιττό πληθυσμιακό βαρίδι, το οποίο δεν μπορούσε πλέον να διοχετευτεί ούτε σε δουλοκτητικές βαμβακοφυτείες ούτε να περιοριστεί αποκλειστικά σε θέσεις παρκαδόρων, σερβιτόρων, μπάτλερ και νεροκουβαλητών.
Η μόνη διαθέσιμη λύση αποδείχτηκε η ηθελημένη άγνοια και η συνεπής καλλιέργεια μιας ανακουφιστικής απόστασης. Το μίσος δεν είναι καθολικό και απόλυτα ενσυνείδητο, μοιάζει να μας λέει ο Μπόλντγουιν. Είναι, όμως, επεκτακτικό και καταλαμβάνει όλο τον διαθέσιμο χώρο, εφόσον δεν συναντήσει σθεναρή αντίσταση. Η πολιτική του φυλετικού διαχωρισμού (segregation) δεν λειτουργεί μονάχα ως επιβεβαίωση του μίσους, αλλά και ως ιδανικός αντιπερισπασμός προκειμένου να στραφεί το βλέμμα αλλού, σε κάτι λιγότερο επώδυνο και ειδεχθές.
Ο Πεκ, ευτυχώς, δεν αρκείται στον ρόλο του ξεναγού στα λόγια και τις απόψεις του Μπόλντγουιν, παρόλο που η αρχική μαγιά του ντοκιμαντέρ του είναι σαρωτικά γοητευτική. Αντιθέτως, εμπλουτίζει το αρχειακό υλικό με μία απελπισμένη αναδρομή στα πρότυπα που σημάδεψαν το αμερικάνικο σινεμά, έχοντας κατά νου να φανερώσει, στην ολότητά της, την πλήρη έλλειψη σημείων αναφοράς με τα οποία θα μπορούσε να ταυτιστεί ή να νιώσει έστω οικεία ένας νεαρός Αφροαμερικάνος. Η κυρίαρχη κουλτούρα της εποχής, ακόμη και στις πλέον προοδευτικές της στιγμές, δρούσε ως άτυπη Κολυμβήθρα του Σιλωάμ, επιχειρώντας να διασφαλίσει την αποφυγή του ρεβανσιστικού μίσους και προωθώντας μία ανεπίσημη ατζέντα βιαστικής συμφιλίωσης.
Πρόσθετο όπλο στη φαρέτρα του Πεκ είναι και η εκπληκτική αφήγηση από τον Σάμιουελ Λ. Τζάκσον, ο οποίος δανείζει τη φωνή του στον εκλιπόντα, εκπέμποντας ένα τόνο άμεσης συναισθηματικής εμπλοκής. Η αφήγηση του Τζάκσον, η οποία αγγίζει όρια λεπτεπίλεπτης και πολυεπίπεδης ερμηνείας, δεν είναι ένας απλός αισθητικός διάκοσμος. Μεταδίδει τη συντριβή και την αγιάτρευτη πίκρα, καθώς και την κραυγή για πρόοδο και μεταστροφή της νοοτροπίας. Είναι μια φωνή προικισμένη με την ιερότητα του δίκαιου σκοπού, με την τρεμάμενη περηφάνια των οδυνηρών βιωμάτων και της δια βίου ανάληψης δράσης.
Είναι μια φωνή που δεν φοβάται να ξεστομίσει ότι δεν είμαι ο νέγρος σου. Μια φωνή που αρνείται να αποδεχτεί αυτό το τεχνητό κατασκεύασμα, που δεν καταδέχεται απλώς να τρέξει να ξεφύγει από δαύτο, αλλά επιθυμεί να το γκρεμίσει συθέμελα. Το I Am Not Your Negro δεν είναι μία φωνή διαμαρτυρίας ή ένα επίμονο παρακαλητό. Είναι ένα σημείο διασταύρωσης νου και καρδιάς που στέκει σαν ηθική πυξίδα μέσα στην ασχήμια.
