Σκηνοθεσία: Φρανκ Κάπρα
Παίζουν: Κάρι Γκραντ, Ρέιμοντ Μάσεϊ, Πρισίλα Λέιν, Τζιν Άντερ, Τζόζεφιν Χαλ, Πίτερ Λόρε.
Διάρκεια: 118’
Μεταφρασμένος τίτλος: «Αρσενικό και παλιά δαντέλα»
Η λογική και τα στερεότυπα επιτάσσουν ότι η ημέρα του γάμου οφείλει να είναι μία αλησμόνητη στιγμή στη ζωή κάθε ανθρώπου και σίγουρα δεν λάθεψαν στην περίπτωση του Μόρτιμερ Μπρούστερ. Ο υποτιθέμενα αμετανόητος εργένης και φανατικός πολέμιος του γάμου τελικά θα περάσει την κουλούρα και ενώ ετοιμάζεται για το ταξίδι του μέλιτος θα έρθει αντιμέτωπος με διάφορα προβληματάκια. Καταρχάς, θα ανακαλύψει ένα πτώμα στην οικογενειακή του οικία. Λίγο αργότερα, θα διαπιστώσει πως λανθασμένα υποπτεύεται τον αδερφό του. Μπορεί να του έχει λασκάρει η βίδα και να πιστεύει πως είναι ο Θίοντορ Ρούσβελτ, εντούτοις δεν έχει διαπράξει κανένα φόνο.
Στον αντίποδα, οι υπεράνω πάσης υποψίας καλοσυνάτες θείτσες του Μόρτιμερ αποδεικνύονται κατά συρροή φόνισσες. Δεν ορμώνται από κακόβουλα κίνητρα όμως, το κάθε άλλο. Απλούστατα, έχουν αυτοβούλως επιφορτιστεί με το καθήκον να ελαφρύνουν μοναχικούς γέροντες από το βάρος της ζωής που τους έχει απομείνει. Για λόγους φιλανθρωπίας, λοιπόν, στο σπιτικό κρασάκι που κερνάνε απλόχερα, προσθέτουν ένα ευφάνταστο κοκτέιλ δηλητηρίων.
Μέσα σε αυτό τον κακό χαμό, διαλέγει να εμφανιστεί και ο, από καιρό εξαφανισμένος, τρίτος αδερφός, ο οποίος διάγει επιτυχημένο εγκληματικό βίο, αλλάζει πρόσωπα για να ξεφύγει από την αστυνομία και κατά σύμπτωση, έχει κι αυτός ένα πτώμα να ξεφορτωθεί. Ο Μόρτιμερ ερχόμενος αντιμέτωπος με όλο αυτό το χάος, ξεχνά νύφες και γαμήλια ταξίδια, χάνει τα αυγά και τα πασχάλια και αμφιβάλει ακόμη και για τα δικά του λογικά, αναλογιζόμενος το παλμαρέ της οικογένειας στην παλαβομάρα.
Διαβάζοντας όλα τα παραπάνω, πιθανώς να έχετε υποπτευθεί πως το «αρσενικό» του τίτλου αναφέρεται σε ένα από τα πλέον επικίνδυνα δηλητήρια του πλανήτη μας και όχι στο αρσενικό γένος. Στην ταινία μας, το αρσενικό έχει μετατρέψει το κελάρι της οικίας Μπρούστερ σε αληθινό νεκροταφείο, γεγονός που έρχεται σε ειρωνική αντιδιαστολή με το ότι δίπλα ακριβώς στο σπίτι υπάρχει ένα κανονικό νεκροταφείο. Μία πρώτη γεύση από τη σαρκαστική διάθεση που περιβάλλει ολόκληρη την ταινία. Μια ταινία που μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί παράταιρη, αν λάβει κανείς υπόψη τη συνολική φιλμογραφία του Φρανκ Κάπρα. Μακριά από ηθικοπλαστικά μελοδράματα, ο Κάπρα ξεδιπλώνει το αναμφισβήτητο ταλέντο του και σκαρώνει μία καταιγιστική και σκανταλιάρικη φάρσα.
Το Αρσενικό και παλιά δαντέλα αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά του ομότιτλου θεατρικού έργου του Τζόζεφ Κέσερλινγκ, το οποίο έκανε πάταγο για σειρά ετών στο Μπρόντγουεϊ. Τα γυρίσματα είχαν ήδη ολοκληρωθεί από το 1941, αλλά η ταινία δεν βγήκε στις αίθουσες παρά μόνο αφότου ολοκληρώθηκαν οι θεατρικές παραστάσεις τρία χρόνια αργότερα, το 1944. Οι Τζιν Άντερ και Τζόζεφιν Χαλ, οι οποίες ερμηνεύουν τις δύο θείες με τα δολοφονικά ένστικτα, πρωταγωνιστούσαν και στο θεατρικό, όπως άλλωστε και ο τότε σταρ του σινεμά του τρόμου Μπόρις Καρλόφ. Ο Καρλόφ στην ουσία υποδυόταν τον εαυτό του (θα επανέλθουμε αργότερα σε αυτό), δυστυχώς όμως δεν του επετράπη από τους παραγωγούς του Μπρόντγουεϊ να συμμετάσχει στην κινηματογραφική μεταφορά του έργου.
Ο Κάπρα όχι μόνο δεν αγνόησε τις καταβολές της ταινίας του, αντιθέτως τις αξιοποίησε και τις εξύμνησε. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο μέρος της πλοκής εκτυλίσσεται σε ένα και μόνο δωμάτιο, γίνεται ευθύς εξαρχής εμφανής η θεατρικότητα που διαπνέει το φιλμ. Η κάμερα είναι πραγματικά αεικίνητη, σα να χοροπηδά σε τραμπολίνο και μέσα από τις συνεχείς αλλαγές στις γωνίες λήψης και στους φωτισμούς, ο Κάπρα χτίζει την ψευδαίσθηση των πολλών χωρών, ενώ βρισκόμαστε πάντοτε στο ίδιο σαλόνι. Με κέφι απτόητο και ανεξάντλητο, ο Κάπρα συνθέτει μία μαύρη κωμωδία, γεμάτη ντελιριακά ξεσπάσματα και φρενήρη κίνηση, στα πρότυπα των screwball και slapstick κωμωδιών.
Ο Κάρι Γκραντ ωθείται στα άκρα, παίζει σαν αφιονισμένος ταύρος εν υαλοπωλείο και εξερευνά όλες τις πιθανές γκριμάτσες που μπορεί να σχηματίσει το πρόσωπό του. Οι θείες από την άλλη, αντί να περπατούν προχωρούν με ανάλαφρα πηδηματάκια, αντί να μιλούν τιτιβίζουν κελαηδιστά. Γενικότερα, όλοι οι ηθοποιοί μοιάζουν κουρδισμένοι στα άκρα όρια της κωμικής υπερβολής.
Παράλληλα, ο Κάπρα δεν λησμονεί να αποτίσει ευφυέστατο φόρο τιμής στην ίδια του την καψούρα, το σινεμά. Tribute στις ταινίες τρόμου των πρωτύτερων δεκαετιών, με αποκορύφωμα τη μεταμφίεση του κακού της υπόθεσης σε Μπόρις Καρλόφ. Ο συνένοχός του κακού αδερφού και συνάμα πλαστικός του χειρούργος στο επάγγελμα βλέπει τον Φρανκεστάιν στον κινηματογράφο, του αποτυπώνεται το πρόσωπο του πρωταγωνιστή και μετατρέπει δίχως να το πολυκαταλάβει τον συνεργό του σε Μπόρις Καρλόφ. Το σινεμά σφραγίζει τη μοίρα του κακοποιού στην κυριολεξία…
Πέρα όμως από όλα τα παραπάνω, η βασικότερη αρετή της ταινίας του Κάπρα είναι η περιπαικτική ειρωνεία που τη διατρέχει. Καταρχάς, ειρωνεία απέναντι στον θάνατο. Σε κάποια στιγμή ο διαβολικός ανιψιός κονταροχτυπιέται με τις καλοκάγαθες θείες για το ποιος έχει ξεπαστρέψει περισσότερους. Το ματς αναδεικνύεται ισόπαλο με σκορ 12-12 και θα παίξουμε την παράταση.
Τα κίνητρα του πρώτου δεν ειπώνονται ποτέ, ενώ το κίνητρο των δεύτερων δεν είναι άλλο από τη φιλανθρωπία… Τα πάντα είναι ζήτημα οπτικής, μοιάζει να μας λέει ο Κάπρα. Δυο γλυκά υπερήλικα μουτράκια δεν μπορούν να εγκληματήσουν, απλώς παιχνιδίζουν. Ο τερατόμορφος κρεμανταλάς από την άλλη, είναι ένας δολοφόνος. Όπως και να έχει πάντως, ο θάνατος σε καμία στιγμή δεν δραματοποιείται ή γίνεται αντικείμενο τύψεων.
Δεύτερο πεδίο σαρκασμού η ίδια η έννοια του θεάματος, κινηματογραφικού και θεατρικού. Τα πάντα είναι μία σύμβαση. Αν δεχτούμε τους όρους της, θα παίξουμε. Αν δεν τους δεχτούμε, δεν έχει νόημα να συμμετάσχουμε. Πώς γίνεται ο πρωταγωνιστής να μην αντιλαμβάνεται τον θανάσιμο κίνδυνο που παραμονεύει ακριβώς από πίσω του; Πώς γίνεται να μην παίρνει κανείς πρέφα τα εμφανή δεδομένα που παρουσιάζονται και άπαντες να πέφτουν θύματα πλάνης; Μόνο του σπανού τα γένια δεν γίνονται στην τέχνη.
Τα πάντα επιτρέπονται, αρκεί να τα περιλαμβάνει ο συγγραφέας στο σενάριο. Μιας που είπαμε συγγραφέας, ο καθένας κρύβει ένα θαμμένο συγγραφέα μέσα του που θεωρεί το πόνημά του αριστούργημα, ο καθένας δικαιούται να ονειρεύεται μάταια την αναγνώριση και την επιτυχία. Ο Κάπρα μας κλείνει και πάλι πονηρά το μάτι. Εν τέλει πάντως, όλα θα λυθούν και το δεδηλωμένο ελεύθερο πουλί θα παντρευτεί προτού αποτρελαθεί τελείως. Αν το καλοπροσέξετε, από την αρχή της ταινίας, οι άνδρες αποστερούνται το δικαίωμα στη μοναξιά. Είτε στον τάφο θα καταλήξουν είτε στο τρελάδικο, εφόσον επιλέξουν να μείνουν μοναχοί.
Δείτε παρακάτω τις κορυφαίς στιγμές του Κάρι Γκραντ στην ταινία:
