Σκηνοθεσία: Τάκης Κανελλόπουλος
Παίζουν: Φαίδων Γεωργίτσης, Τάκης Εμμανουήλ, Ελένη Ζαφειρίου
– Αυτοί που κάνουν τον πόλεμο, το ‘χουν δει τούτο ‘δω;
– Ποιο;
– Να, αυτή την ερημιά…
Σκόρπια φύλλα, ξυλαράκια και νούφαρα, σε μια απάνεμη λίμνη. Γυμνά κλαδιά σε χτικιάρικα δέντρα, μια ατμόσφαιρα πένθους για μια συμφορά που δεν έχει ακόμη συμβεί. Ταυτόχρονα, μια συνεχής υπόνοια για τη δύναμη της λησμονιάς. Που ξοδεύει αλύπητα τις ζωές των ανθρώπων, σκορπίζοντας στους πέντε ανέμους τις θαρραλέες πράξεις, τις μάταιες υπερβάσεις. Οι μνήμες όσων χάθηκαν, τίποτα περισσότερο από απλές ρυτιδώσεις στο νερό. Σταδιακά, αναδύεται η πιο οδυνηρή υπενθύμιση: ο πόλεμος είναι το πιο μαύρο ριζικό της ανθρωπότητας. Ο πόλεμος είναι θάνατος σωματικός, βιολογικός, ψυχικός, πνευματικός. Ένας θάνατος επίμονος και διαρκής.
Στο πίσω φόντο, πάντα ένας σταχτής Ουρανός, ένα μόνιμο συννεφόκαμα, θαρρείς προμήνυμα για μια θεόσταλτη κατάρα που έπεσε στα κεφάλια των ανθρώπων. Βλέποντας για πολλοστή φορά το εκτυφλωτικό μεγάλου μήκους ντεμπούτο του Τάκη Κανελλόπουλου, οι λέξεις του Κώστα Βάρναλη ηχούν απελπιστικά ταιριαστές: Στη ζήση αυτή που τη μισούμε / στη γης αυτή που μας μισεί / κι όσο να πιούμε δε σε σβηούμε / πόνε πικρέ και πόνε αψύ πού μας κρατάς και σε κρατούμε / σ’ αυτήν τη μαύρη γης και ζήση / που περπατούσαμε τυφλά / κι άνθος για μας δεν είχε ανθίσει / κι ούτε σε δέντρον αψηλά κρυμμένο αηδόνι κελαηδήσει.
Ένα χωριό κι ένα στρατιωτικό φυλάκιο, στην παραμεθόριο των ελληνοαλβανικών συνόρων, την 26η Οκτωβρίου (ημέρα γενεθλίων και του ίδιου του Τάκη Κανελλόπουλου), του 1940. Η ζωή, όπως πάντα, βρίσκει τον τρόπο να να σμιλεύει και να αφομοιώνει ό,τι συναντά στον δρόμο της. Πρόσωπα γεμάτα προσμονή, ο έρωτας που φυτρώνει σε κάθε γωνιά, πίσω από κάθε κρυψώνα. Οι άνθρωποι περιφέρονται σαν σκιές κάτω από το φθινοπωρινό αγιάζι, τις αδύναμες ηλιαχτίδες, το νανουριστικό ημίφως. Η φύση είναι συμμέτοχος, είναι μάρτυρας, είναι εξομολογητής. Όσα φέρνει, όμως, η στιγμή, δεν τα φέρνει ο κόσμος όλος. Σε δύο ημέρες, η μοίρα μιας παρέας πέντε ανδρών και δύο ζευγαριών θα σφραγιστεί αμετάκλητα.
Οι πρωταγωνιστές μας είναι εξοικειωμένοι με τη μοίρα τους, αλλά δεν θα μεμψιμοιρήσουν ποτέ. Δεν θα αναρωτηθούν γιατί και πώς, δεν θα σκεφτούν ότι κάποιος άλλος έπρεπε να είναι στη δική τους θέση. Ο Κανελλόπουλος απεικονίζει τους φαντάρους του ελληνοιταλικού πολέμου με πρόσωπα αυλακωμένα, βυθισμένους στη σιωπή, σαν περιφερόμενα φαντάσματα που γίνονται ήρωες σχεδόν ερήμην και άθελά τους. Ακόμη κι οι επιζώντες (διόλου τυχαία, ο μόνος που επιστρέφει από την αρχική μας παρέα είναι ο «Ταχυδρόμος», εκείνος δηλασή που έχει το χρίσμα να μεταφέρει τα κακά μαντάτα), θα συνεχίσουν να πορεύονται στη ζωή λειψοί, σακαταμένοι, μισοί νεκροί και μισοί ζωντανοί.
Ο πόλεμος στο σύμπαν του Ουρανού είναι συνώνυμος με την ψυχική ερήμωση, την απόλυτη ήττα της ομορφιάς, της ζωής, του έρωτα, της φύσης. Ο Θεσσαλονικιός σκηνοθέτης, σε εποχές που κάθε άλλο παρά ευνοούσαν τέτοιες απεικονίσεις, βρίσκει το θάρρος και την τόλμη να σκιαγραφήσει την ηρωική αντίσταση του ελληνικού στρατού απέναντι στα στρατεύματα του Μουσολίνι μακρία από πολεμικές ιαχές και κραυγές που σκίζουν τον αέρα, δίχως χαρωπά τραγούδια και παιάνες, χωρίς επικλήσεις στο θυμικό της περηφάνιας, αντιπαραβάλλοντας τα Επίκαιρα της εποχής και τη σχεδόν χαρμόσυνη αναγγελία του πολέμου με τη λασπουριά και το αιώνιο σούρουπο του μετώπου.
Σε αυτό το σύμπαν καταχνιάς, ο πόλεμος και η φρίκη που τον συνοδεύει είναι το μόνο ζητούμενο. Η κάμερα καταγράφει σχεδόν αλύπητα τα κενά βλέμματα, τα τσακισμένα πρόσωπα, γεμάτα φούμο, μπαρούτι και χώμα, τα σαλεμένα λογικά, τη λύσσα για επιβίωση, τα ανατριχιαστικά εμβατήρια των κατακτητών, την πνευματική συντριβή της υποδούλωσης, τον σπαραγμό της αγιάτρευτης απώλειας. Και κοντοστέκεται για να αναλογιστεί, παρέα με ένα τσιγάρο που γυρνά από στόμα σε στόμα, από πρόσωπο σε πρόσωπο, φωνάζοντας όσα δεν μπορούν πια να βγούνε από τα χείλη. Καναδυό τελευταίες ρουφηξιές κι αμέσως μετά η μεγάλη λήθη.
