Εν αρχή ην…
Από τις 28 Δεκεμβρίου του 1895 και την πρώτη δημόσια προβολή στο Παρίσι, που πραγματοποιήθηκε από τους αδελφούς Λιμιέρ, μεσολάβησαν περισσότερα από 120 χρόνια. Το σινεμά, που μαζί με τη μουσική αποτελούν ξεκάθαρα τις λαϊκότερες των τεχνών, είναι ολοζώντανο, αλλά και διαφορετικό. Ναι μεν λειτουργικός χώρος του παραμένουν οι αίθουσες των αστικών κέντρων, αλλά έχει πια διεισδύσει και μέσα στα σπίτια με άλλες μορφές.
Πρώτα ήρθε η τηλεόραση για να κάνει ακόμα πιο προσβάσιμες τις ταινίες, καθώς τις ενέταξε στο πρόγραμμά της. Αργότερα, εμφανίστηκε η συσκευή του βίντεο, που το διαδέχτηκε το dvd player. Αμφότερα, έκαναν επίσης χρήση της τηλεοπτικής οθόνης, αλλά είχαν το πλεονέκτημα ότι έδιναν στο θεατή την απόλυτη προσωπική επιλογή για το τι θα δει, καθώς με μια επίσκεψη στο βίντεο κλαμπ της γειτονιάς του διάλεγε το (ή τα) φιλμ που επιθυμούσε, από μία πολύ μεγάλη γκάμα. Έτσι, περάσαμε στην εποχή της άνεσης του καναπέ ή της πολυθρόνας για την απόλαυση του κινηματογραφικού έργου.
Η έσχατη διευκόλυνση για όλους μας , μέχρι νεωτέρας βεβαίως, έρχεται μέσω του διαδικτύου. Πλέον το ίντερνετ επιτρέπει, αν και όχι πάντα νόμιμα, την προσέγγιση της έβδομης τέχνης, ακόμα ευκολότερα. Τα downloads (ελληνιστί “κατεβάσματα”) σε διάφορες μορφές αρχείων ολοκληρώνουν την ευχάριστη κινηματογραφική εισβολή. Κάπου εδώ είναι ώρα να μιλήσουμε για το μέγεθος του φιλμ, ειδικά μάλιστα για τη μικρού μήκους δημιουργία. Τα χαρακτηριστικά και τα πλεονεκτήματά της, ειδικά στα έτη του 21ου αιώνα.
Ένα αυτοτελές είδος
Υπάρχουν άνθρωποι που αφιερώθηκαν στην ταινία μικρού μήκους. Η αντιμετώπιση της ταινίας μικρού μήκους ως αυτοτελούς κινηματογραφικού είδους έχει λιγοστούς, αλλά ένθερμους, υποστηρικτές και στον τόπο μας. “Η ταινία μικρού μήκους δεν είναι μόνο άσκηση, δεν είναι μόνο προθάλαμος της ταινίας μεγάλου μήκους, δεν είναι τεστ για χορήγηση διπλώματος κινηματογραφικής οδήγησης. Είναι αυτόνομο κινηματογραφικό είδος, με τη δική του σκληρή οικονομία, τους δικούς του σκληρούς κανόνες. Υπ’ αυτήν την έννοια, βλέπω πολλές αναλογίες ανάμεσα στην ταινία μικρού μήκους και στο διήγημα: δεν ξέρω κανέναν, μα κανέναν, πεζογράφο στην παγκόσμια γραμματεία, που να θεώρησε το διήγημα πεδίο ασκήσεων ή διαβατήριο για να περάσει στο μυθιστόρημα”: Ο Αχιλλέας Κυριακίδης, με την πλουσιότατη ποσοτικά και ποιοτικά σχετική φιλμογραφία, ήταν ξεκάθαρος, όταν τον ρωτήσαμε αρκετά χρόνια πριν. Όσους διαφωνούντες με την άποψή του κι αν βρήκαμε έκτοτε, δεν κατάφεραν να μας δώσουν πειστική απάντηση στην επιχειρηματολογία του.
Άλλος ένας πιστός μικρομηκάς εν Ελλάδι είναι ο Κυριάκος Χατζημιχαηλίδης της t-short. Τα πιστεύω του είναι όμοια με του Κυριακίδη. Μαζί τους μπορούμε, προφανώς, να συμπεριλάβουμε και σπουδαίους ξένους δημιουργούς, που απέδειξαν με τις πράξεις τους ότι έχουν την ίδια λογική, αντιλαμβανόμενοι ότι η μικρού μήκους τούς αφήνει περισσότερα περιθώρια πειραματισμού. Θυμόμαστε χαρακτηριστικά την επίσκεψη στη Δράμα του Κένεθ Μπράνα, με το υπέροχο “Listening”, αλλά ποιο παράδειγμα είναι χαρακτηριστικότερο του Τέρι Γκίλιαμ, που έφτασε με το “Wholly Family” να σαρώσει το 2010 τα βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου, ξεκινώντας κι εκείνος από τη Δράμα;
Το φυτώριο της ελπίδας
Όμως, η κατεύθυνση προς μια ισχυρή αυτοτελή μικρομηκάδικη κινηματογραφία δεν είναι η κυρίαρχη τάση, επομένως η ταινία σύντομης διάρκειας παραμένει η κατεξοχήν έκφραση των νέων δημιουργών. Είναι το πρώτο βήμα συνήθως για όποιον ασχοληθεί με το σινεμά, το αναγκαίο σκαλοπάτι για να μάθει να χειρίζεται τα μέσα του. Συμβολίζει, επομένως, έναν κινηματογράφο ελπίδας και -γιατί όχι- πρωτοπορίας.
Αναγκαίο “κακό”, βεβαίως, είναι η φεστιβαλική προβολή των ταινιών. Απαιτείται να αξιολογηθούν, να περάσουν πρώτα το στάδιο της Προκριματικής Επιτροπής που συνεπάγεται ότι πληρούνται τα απολύτως απαραίτητα κριτήρια για προβολή σε ευρύ κοινό. Κατόπιν, να συγκριθούν όσα τέτοια πονήματα προκριθούν, να υπάρξει υγιής ανταγωνισμός. Και, τέλος, κάποιες να διακριθούν…
Δεν είναι τυχαίο ότι τα Φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους είναι οι πιο ζωντανές συνευρέσεις ατόμων του πολιτισμού. Ότι σφύζουν από νιότη, από άγνοια κινδύνου, από προσδοκίες. Καμία βράβευση δεν είναι σημαντικότερη, έχετέ το υπόψην σας, από εκείνη που αφορά σ’ αυτά τα μίνι έργα τέχνης. Διότι, απλούστατα, τα έπαθλα εδώ, έχουν τεράστια αξία. Συνεπάγονται την αναγνώριση ταλέντων, συνιστούν ένεση ηθικού και ψυχολογική ανάταση για τον τιμώμενο, αλλά και παροχή χρηματικής βοήθειας για να πλησιάσει το όνειρό του, που -προς το παρόν- είναι κυρίως η ευκαιρία να προχωρήσει στο γύρισμα και μιας μεγάλου μήκους δουλειάς.
Το (μικρό) μέγεθος μετράει!
Νωρίτερα, αναφερθήκαμε στο ότι τα εισιτήρια και οι εισπράξεις των κινηματογράφων μειώνονται χρόνο με το χρόνο, γεγονός αδιαμφισβήτητο, ειδικά σε χώρες σαν τη δική μας. Το κακό, που άρχισε με την εμφάνιση του βίντεο και συνεχίστηκε με εκείνη του dvd (που πρόσφερε ακόμα καλύτερη εικόνα), έχει μεγεθυνθεί στον καιρό μας, με τα νόμιμα ή παράνομα downloads από το διαδίκτυο, στα οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως. Ουδέν κακόν αμιγές καλού, λέει η αρχαιοελληνική ρήση, αλλά εδώ -όπως κατανοείτε- το πράγμα έχει αντιστραφεί! Το καλό, όπως προείπαμε είναι η μαζική επαφή του κόσμου με τον κινηματογράφο, που είναι ακόμα ευκολότερη στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού του. Το κακό, που ήρθε ως παράπλευρη, αλλά διόλου αμελητέα, απώλεια ήταν το κλείσιμο των σινεμά. Μόνο multiplex (πολυκινηματογράφοι), με κυρίαρχη την εμπορική αντίληψη, και λιγοστοί γενναίοι “παλαβοί”, “παλιάς κοπής” αιθουσάρχες τολμούν κι επιβιώνουν, όσο είναι εφικτό.
Η μαγεία της μεγάλης οθόνης χάνεται σταδιακά, αντικαθιστούμενη από τη μεγάλη τηλεόραση ή τον προτζέκτορα στο εσωτερικό της οικίας. Πώς θα βοηθηθεί η κλασική μορφή της έβδομης τέχνης για να μην αποτελέσει σύντομα οριστικά παρελθόν; Πού αλλού οφείλεται η απομάκρυνση του θεατή από τα σινεμά, εκτός από την άπλα και άνεση που σίγουρα απολαμβάνει, όταν αράζει στο σαλόνι του για να δει εκεί το φιλμ της επιλογής του; Μα φυσικά, στην έλλειψη χρόνου! Οι ρυθμοί ζωής είναι τόσο εξοντωτικοί, που δεν περισσεύουν οι δύο ή και παραπάνω αδιάκοπες ώρες, που απαιτεί η παραδοσιακή θέαση, στις οποίες πρέπει να προστεθεί και ο χρόνος μετάβασης στον κινηματογράφο κι αποχώρησης από αυτόν.
Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, στο… θέμα μας! Είτε ως αυτοτελές είδος είτε ως φυτώριο, μήπως οι μικρού μήκους ταινίες είναι… μία κάποια λύση; Με άλλη -προφανώς- τιμή εισιτηρίου, ένας κινηματογράφος που σχεδιάζει πρόγραμμα με φιλμ μικρού μήκους (όπως κι αν τα ορίσει κανείς, είτε κάτω των 60′ είτε κάτω των 50′ είτε κάτω των 40′ είτε ακόμα και κάτω των 30′), μπορεί να ελπίζει, με κατάλληλη διαφημιστική προβολή σε απρόσμενα αποτελέσματα. Χρειάζεται να υποστηριχθεί ένα τέτοιο εγχείρημα, ίσως και από την Πολιτεία, αλλά μπορεί να φέρει εντυπωσιακές αλλαγές στα ως τώρα δεδομένα. Άλλο είναι να ξεκλέβει κανείς περίπου μία ωρίτσα από τις ασχολίες του κι άλλο τα τρίωρα σχεδόν που απαιτούνται τώρα. Αφήστε, μάλιστα, που λ.χ. το ελληνικό σινεμά μας χαροποιεί πολύ περισσότερο, όταν είναι “συμμαζεμένο”, όταν το σενάριο δεν ξεχειλώνει, όταν δεν υποκύπτει στο μεγαλόσχημο. Κι αυτό είναι άλλη μία πιθανή ωφέλεια, για την ελληνική, ευρωπαϊκή, μη αμερικανική κινηματογραφία. Δηλαδή…
Η αντεπίθεση Ελλάδας κι Ευρώπης!
Δεδομένου του προσανατολισμού του Χόλιγουντ στην παραγωγή block buster φιλμ, ταινιών δηλαδή υψηλότατου προϋπολογισμού που απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στην τέρψη των οφθαλμών του θεατή, ίσως η γηραιά ήπειρος έχει με τη μικρού μήκους ταινία τη μεγάλη ευκαιρία της. Η στροφή σε μαζικότερη παραγωγή έργων πιο σύντομης διάρκειας, θα μπορούσε να απαντά στο αμερικανικό απόθεμα χρήματος. Είναι μια ιδέα όχι εύκολα υλοποιήσιμη, εννοείται, αλλά έχουμε την πεποίθηση ότι μόνο καλό μπορεί να προκύψει από την ενίσχυση της μικρομηκάδικης κινηματογραφίας.
Ο Δαβίδ είναι σε θέση να νικήσει τον Γολιάθ, μόνο αν και εφόσον δεν τον πολεμήσει με τα ίδια όπλα. Μόνο αν στοχεύσει στις αδυναμίες του, σ’ εκείνα τα σημεία που ο γίγας δεν σκέφτεται ιδιαίτερα να προστατεύσει, βλέποντας αφ’ υψηλού τον αδύναμο -τουλάχιστον μπροστά στο δικό του μπόι. Οφείλει, κατά την κρίση μας, το ευρωπαϊκό σινεμά να μελετήσει σοβαρότερα τον τομέα “μικρού μήκους φιλμ”, να ψαχτεί για τις προοπτικές του.
Άλλωστε, αν μη τι άλλο, δεν έχει να χάσει και πολλά. Παρά τη διαχρονική αντίσταση του γαλλικού σινεμά, μολονότι οι Γερμανοί ή οι Ισπανοί έχουν βελτιωθεί σε πολλά επίπεδα, ο αγώνας είναι άνισος. Απαιτείται ανταρτοπόλεμος για να ενισχυθεί η θέση του ευρωπαϊκού (και ακόμα περισσότερο του ελληνικού) κινηματογράφου. Όσο πιο νωρίς γίνει ετούτο αντιληπτό, τόσο το καλύτερο!
