Σκηνοθεσία: Αντρέι Ταρκόφσκι
Παίζουν: Ανατόλι Σολονίτσιν, Νικολάι Γκρίνκο, Αλεξάντερ Καϊντανόφσκι, Αλίσα Φρέιντλικ
Διάρκεια: 162′
Μία πόλη ρημαγμένη, γεμάτη ερείπια. Στα όρια της βρίσκεται η «Ζώνη», ένα απαγορευμένο μέρος, με ένα Δωμάτιο που πραγματοποιεί τις ευχές όποιου καταφέρνει να φτάσει έως εκεί. Ο Ξεναγός, πεπειραμένος ιχνηλάτης της Ζώνης, αναλαμβάνει να οδηγήσει δύο άνδρες, τον Συγγραφέα που επιζητά τη χαμένη του έμπνευση και τον Καθηγητή που αποβλέπει σε μία σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη. Παρά τις έντονες ενστάσεις της γυναίκας του Ξεναγού, οι τρεις άνδρες ξεκινούν το ταξίδι τους προς τα έγκατα της μυστηριώδους περιοχής.
Το δυστοπικό, μεταποκαλυπτικό παρόν της πόλης, κινηματογραφημένο μονοχρωματικά σε σέπια, δίνει τη θέση του στη Ζώνη, η οποία μπορεί να είναι χρωματισμένη, αλλά κάθε άλλο παρά ειδυλλιακή μοιάζει. Εντός της καταργούνται όλες οι φυσικές διαστάσεις, μεταξύ αυτών και ο χρόνος, και εγκαθιδρύεται μία σαφής αίσθηση απειλής για τους ταξιδευτές. Στην πορεία τους θα χρειαστεί να αντιπαρέλθουν μια σειρά από εμπόδια που ορθώνονται στη συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητά της, σε ένα ορθάνοιχτο μα όλως περιέργως ασφυκτικό τοπίο.
Η παρουσία του ανθρώπου στη Ζώνη φανερώνεται μέσα από νεκρές εικόνες: ανθρώπινα σώματα, χαλάσματα κτιρίων, θραύσματα εικόνων. Η ολάνθιστη Ζώνη μοιάζει εξαιρετικά εχθρική προς την ανθρώπινη παρουσία. Μονάχα ένας σκύλος, που περπατά αμέριμνος ανάμεσα στα ερείπια και τα δέντρα και τελικά ακολουθεί τους ταξιδιώτες, δίνει μια σπίθα ζωής στο σκηνικό. Η περιπλάνηση στο μεταφυσικό τοπίο με απώτερο προορισμό το Δωμάτιο αντανακλά την εξαντλητική ενδοσκοπική πορεία του ανθρώπου προς τις μύχιες επιθυμίες του.
Ο αόριστος υποβόσκων φόβος αδυνατίζει σταδιακά το κουράγιο των δυο πρωτόπειρων του ταξιδιού, οι οποίοι στρέφονται με δυσπιστία κατά του Στάλκερ/Ξεναγού (ο όρος αποδίδεται καλύτερα ως «Κυνηγός»). Άλλωστε, το μέρος είναι εξορισμού αφιλόξενο: ακόμα και οι φυσικοί νόμοι, ο απολύτως κοινός τόπος μιας άθεης κοινωνίας γεμάτης κυνικούς όπως ο Συγγραφέας και εμπειριστές όπως ο Καθηγητής, καταρρέουν ολοκληρωτικά. Παγωμένη στον χρόνο, η Ζώνη αποτελεί το πεδίο της προαιώνιας μάχης ανάμεσα στις διακριτές αισθητικές και φιλοσοφικές προσεγγίσεις που εκπροσωπούν οι δύο άνδρες. Περιλαμβάνει, επίσης, και μία σειρά από δοκιμασίες που γνωρίζει ο αγώνας του ανθρώπου να αποσπάσει ένα συνεκτικό νόημα στη ζωή του μέσω της πραγμάτωσης των βαθύτερων και ανομολόγητων επιθυμιών. Άλλωστε, αυτός είναι ο σκοπός των ταξιδευτών, παρά τη διαφορετική τους αφετηρία.
Σε τούτη την αφοπλιστική ενδοσκόπηση, ο ιχνηλάτης Στάλκερ γίνεται μάρτυρας της κατάρρευσης του συναισθηματικού (συγγραφέας-Τέχνη) και διανοητικού (καθηγητής-Επιστήμη) μεγαλείου μπροστά στις αντιξοότητες του ταξιδιού και κυρίως μπροστά στη θέα του τελικού προορισμού, σε ένα μέρος όπου το ασυνείδητο καταδυναστεύει το συνειδητό. Οι δύο άνδρες τρομοκρατούνται μπροστά στον τόπο εκπλήρωσης των επιθυμιών τους, γιατί βλέπουν σε αυτόν έναν γιγάντιο καθρέφτη, και το είδωλο που σχηματίζεται σε αυτόν τους φέρνει σύγκρυο. Η έκφραση της αληθινής επιθυμίας καθρεφτίζει την πραγματική ταυτότητα του κάθε ανθρώπου και συνιστά μία γνώση που ελάχιστοι μπορούν να αντέξουν.
Μπροστά σε μία τέτοιας βαρύτητας γνώση, ο Αντρέι Ταρκόφσκι τοποθετεί την -ντοστογιεφσκικής καταγωγής- πνευματική κρίση των χαρακτήρων του. Ένα από τα κυρίαρχα δίπολα του έργου εντοπίζεται ανάμεσα στην πνευματική και την υλική διάσταση των επιθυμιών. Οι επιθυμίες ματαιώνονται επειδή ποτέ δεν μπορούν να καθοριστούν με καθαρότητα και αυτό συμβαίνει επειδή ο σύγχρονος άνθρωπος έχει αποσυνδεθεί πλήρως από την πνευματική έννοια της ζωής.
Η απαξίωση την άυλης πραγματικότητας –στο έργο του Ταρκόφσκι το απτό ουδέποτε ήταν το αληθινά πολύτιμο– έχει οδηγήσει σε πλήρη αποσύνδεση του ανθρώπου από τον κόσμο των ιδεών. Κι αυτή η μυστικιστική κάμαρα της Ζώνης δεν ενδιαφέρεται για τη δεδηλωμένη ευχή, αλλά για τη μύχια, η οποία -άπαξ και υλοποιηθεί- μπορεί να προκαλέσει ανυπολόγιστες συνέπειες, φέρνοντας στο προσκήνιο μια αθέατη φρίκη.
Το Δωμάτιο είναι μία προβολή της πίστης που κινεί βουνά, φτάνει να είναι ανεπιφύλακτη και ενδόμυχη. Μίας πίστης που δεν απευθύνεται σε κάποια υπερβατική δύναμη, αλλά συνιστά μία διαδικασία εσωτερική, που κάνει την καρδιά να πάλλεται όχι πια μηχανικά, απο ένστικτο αυτοσυντήρησης, αλλά με γνήσια εγκαρτέρηση για το μέλλον. Αυτή η πίστη είναι η μήτρα της ελπίδας και συγκατοικεί με την αγάπη. Η όλη περιδιάβαση στη Ζώνη και η κατάληξή της στο Δωμάτιο υποπίπτουν μάλιστα και σε μία ουτοπική εσωτερική αντινομία, που φαντάζει σχεδόν σωτήρια.
Για τον άνθρωπο που δεν μπορεί να αντέξει το βάρος των πραγματικών επιθυμιών του και αδυνατεί να τις παραδεχθεί με γενναιότητα, η Ζώνη αποδεικνύεται εξαιρετικά επιθετική και, αν τυχόν καταφέρει να τη διασχίσει και να εισέλθει στο Δωμάτιο, η πορεία των πραγμάτων θα είναι ανεξέλεγκτη, πιθανώς ακόμη και μοιραία. Αυτός όμως που θέτει τις επιθυμίες του σε ρεαλιστική βάση, δεν επιζητά κανένα μαγικό δωμάτιο ή λιχνάρι. Αντιθέτως, βρίσκει την εσωτερική δύναμη που φέρνει το υπερφυσικό στη ζωή του σχεδόν ουρανοκατέβατα. Όπως κάνουν η στωική σύντροφος του Στάλκερ και η κόρη του, που θα μπορούσαν να επισκέπτονται συνεχώς το Δωμάτιο, αλλά επιλέγουν να το αγνοούν.
Στο σπουδαίο στοχαστικό φιλμ του Ταρκόφσκι, η αγάπη, η πίστη και η άνευ όρων εσωτερική ειλικρίνεια γεννούν την αξιοπρέπεια, τη μοναδική αληθινή έκφανση της ελευθερίας που ανθεί σε οποιεσδήποτε συνθήκες. Όσο η ελευθερία ως πνευματική στάση δεν αποδομείται, η ελπίδα παραμένει ζωντανή, ακόμα και όταν όλα τριγύρω φαντάζουν πρόθυμα να την κατασπαράξουν. Μέχρι και σε ένα τοπίο που μοιάζει βγαλμένο από τους ψυχροπολεμικούς εφιάλτες μίας πυρηνικής καταστροφής.
